Abstrakt

Uwagi wstępne

Gdy chodzi o początki obu procedur, to należy je wywieść z procesu mandatowego, jaki wyodrębnił się w ramach powszechnego procesu niemieckiego. Z niego z kolei wyłoniły się - już po kodyfikacji prawa procesowego cywilnego w Niemczech - dwa postępowania uproszczone, tj. wekslowe (Urkunden-und Wechselprozess) i postępowanie upominawcze (Mahnverfahren)². W Kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r. postępowanie upominawcze, wzorowane na procedurze niemieckiej i austriackiej, miało zrazu dość ograniczony zakres, gdyż dotyczyło roszczeń pieniężnych, i to do określonej wysokości; było to zatem typowe postępowanie w sprawach drobnych, uwolnione od zachowania form procesowych właściwych dla postępowania zwykłego. Wydane w nim orzeczenie (nakaz zapłaty) zawierało polecenie skierowane do dłużnika, aby ten w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zaspokoił roszczenie wierzyciela w całości wraz z kosztami albo wniósł w tym terminie sprzeciw (art. 477 § 2 daw. KPC). Wprowadzenie tego postępowania - poza obszarami, na których obowiązywało ustawodawstwo niemieckie i austriackie - było zupełną nowością, stąd też przepisy dotyczące tego postępowania nie weszły w życie wraz z kodeksem (od 1.1.1933 r.), lecz miały być stopniowo wprowadzane w poszczególnych okręgach sądowych w terminach ustalanych w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości (art. XI przep. wprow. KPC)³. Warto mieć na uwadze owe skromne początki, aby zrozumieć, jak głębokiej metamorfozie uległo to postępowanie, aż uzyskało ostateczny kształt, jaki mu nadała ostatnia nowela z 24.5.2000 r. (ustawa o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego i innych ustaw; Dz.U. Nr 48, poz. 554).

Nieco inny był kierunek zmian, jeśli chodzi o postępowanie nakazowe. Mimo pewnych odmiennych tendencji, jakie ujawniły się w noweli z 1.3.1996 r. ⁴, ostatecznie postępowanie to zachowało w znacznym stopniu swój tradycyjny kształt. Przywrócono mu fakultatywny charakter, utrzymano w pełnym zakresie wymóg wykazania dochodzonych roszczeń i podniesionych zarzutów określonymi dokumentami, w istotny sposób ograniczono możliwość powołania nowych faktów, zarzutów i wniosków dowodowych, ponownie wyłączono dopuszczalność wytoczenia powództwa wzajemnego. Wszystko to sprawia, że postępowanie nakazowe w nowym kształcie może się stać skutecznym środkiem ochrony praw wierzyciela.

Ostatnie zmiany, jakie przyniosła nowela z 24.5.2000 r. w zakresie postępowania nakazowego i upominawczego, dokonały istotnych przeobrażeń w strukturze obu tych postępowań. W ich następstwie postępowanie nakazowe stało się w miarę jednolitą procedurą (z pewnymi odrębnościami w odniesieniu do roszczeń wekslowych i czekowych), dostosowaną do rozpoznawania spraw cywilnych i gospodarczych⁵ oraz zapewniającą wierzycielowi uzyskanie szybkiej i skutecznej ochrony jego praw. U podstaw przyjętych rozwiązań leży założenie o bezspornym charakterze dochodzonych w tym postępowaniu roszczeń, które muszą być uwiarygodnione dołączonymi do pozwu dowodami (dokumentami) albo uzasadnione abstrakcyjnym charakterem zobowiązania wekslowego i wynikającymi z niego rygorami.

Inny natomiast charakter ma postępowanie upominawcze, które w obecnym kształcie przekształciło się we wstępną fazę rozpoznania sporu w sprawach, w których dochodzone są roszczenia pieniężne bez względu na ich wysokość. Jej przeprowadzenie może okazać się wystarczające dla [...]