Abstrakt
Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu spółek kapitałowych ma szczególne znaczenie dla wspólników tych - licznych przecież w obrocie - spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, w których wspólnicy są jednocześnie członkami zarządu. Artykuł ten nie wyczerpuje kwestii związanych z odpowiedzialnością członków zarządu, ale prezentuje rozwiązania praktycznych problemów, jakie mogą powstać na tle stosowania przepisów Kodeksu handlowego regulujących tę materię.
Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu spółek kapitałowych musi być rozpatrywana w odniesieniu do różnych podmiotów. Przede wszystkim jest to odpowiedzialność wobec spółki za szkodę jej wyrządzoną. Po drugie, jest to odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki. Wreszcie członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkodę wyrządzoną osobom trzecim w związku z ich działaniem w charakterze członków zarządu spółki. Trzecia płaszczyzna odpowiedzialności będzie pojawiała się w zasadzie wyłącznie wówczas, jeżeli spółka nie będzie ponosiła odpowiedzialności za działania członków zarządu. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia zwłaszcza wtedy, gdy spółka będzie mogła na podstawie art. 429 KC zwolnić się z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez członka zarządu.
W poniższym artykule skoncentruję się na kwestii niektórych zagadnień związanych z odpowiedzialnością członków zarządu wobec spółki oraz wobec jej wierzycieli. Zagadnienia te są bowiem przedmiotem odrębnej regulacji prawnej zawartej w Kodeksie handlowym i rodzą wiele trudności w praktyce. Omawiane przepisy w istotnym stopniu pozbawiają wspólników-członków zarządu możliwości korzystania z przywileju ograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Odpowiedzialność wobec spółki
Ten rodzaj odpowiedzialności występuje zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jak i w spółce akcyjnej. Podstawowe znaczenie ma art. 294 KH (i jego dokładny odpowiednik w odniesieniu do spółki akcyjnej - art. 474), zgodnie z którym członek władz spółki oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę, wyrządzoną przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami umowy spółki (statutu).
Art. 294 KH [Ochrona sądowa] § 1. Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o odszkodowanie w ciągu roku od ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, wówczas każdy wspólnik może wnieść pozew o wypłatę odszkodowania spółce. § 2. Na żądanie pozwanego sąd może nakazać złożenie kaucji na zabezpieczenie grożącej pozwanemu szkody. Wysokość i rodzaj kaucji oznaczy sąd według swego uznania. W razie niezłożenia kaucji w wyznaczonym przez sąd terminie pozew będzie odrzucony. § 3. Na kaucji służy pozwanemu pierwszeństwo przed wszystkimi wierzycielami powoda. § 4. Jeżeli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód, wnosząc je, działał w złym zamiarze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany będzie naprawić szkodę wyrządzoną pozwanemu. |
Art. 474. KH [Bezprawne działanie członka władz] § 1. Członek władz spółki oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkod, wyrządzoną przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami statutu. § 2. Członek władz spółki oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dokładać staranności sumiennego kupca i odpowiada wobec spółki za szkodę spowodowaną brakiem takiej staranności. |
Przepisy te kształtują przesłanki odpowiedzialności w sposób zbliżony do ogólnych zasad odpowiedzialności deliktowej, ale posługują się jednak nieco odmiennymi terminami. Przesłanką odpowiedzialności jest wyrządzenie szkody spółce. Pojęcie szkody obejmuje zarówno stratę (damnum emergens), jak i utracone korzyści - zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego. Przepisy Kodeksu handlowego nie modyfikują też ogólnych reguł dotyczących związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniem członka zarządu ani winy jako zasady odpowiedzialności1.
kodeks handlowy precyzuje natomiast kryterium bezprawności działania członka zarządu. Otóż członek zarządu odpowiada za szkodę wynikłą z działania niezgodnego z:
- przepisami prawa,
- postanowieniami umowy spółki,
- niedochowaniem staranności sumiennego kupca.
Należy zwrócić uwagę, że członek zarządu nie może zwolnić się z odpowiedzialności określonej w tym przepisie, powołując się na uchwałę wspólników. Członek zarządu powinien odmówić wykonania uchwały wspólników sprzecznej z prawem, postanowieniami umowy spółki (statutu) lub nakładającej obowiązek działania niezgodnego z miernikiem staranności sumiennego kupca2.
O ile nie ma większych problemów z odpowiedzią na pytanie, jak należy rozumieć zgodność działania zarządu z przepisami prawa czy postanowieniami umowy spółki (statutu), to poważnych problemów nastręcza pojęcie „staranności sumiennego kupca”. Pojęcie to pochodzi bowiem z zupełnie odmiennej rzeczywistości społecznej i gospodarczej, gdzie pewne standardy etyczne prowadzenia interesów były znane i powszechne (co oczywiście nie znaczy, że zawsze respektowane)3.
Wykładnia tego pojęcia nie była [...]