Abstrakt

Pojęcia "działalność gospodarcza" i "przedsiębiorstwo" występują w wielu przepisach Kodeksu cywilnego i Kodeksu handlowego, w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w licznych ustawach. Nie są one rozumiane jednolicie, zwłaszcza pierwsze z nich było źródłem zasadniczych kontrowersji w piśmiennictwie i orzecznictwie. Autor wnikliwie omawia praktyczne aspekty tej problematyki.

Określenia "prowadzenie działalności gospodarczej" i "prowadzenie przedsiębiorstwa" posiadają nie tylko znaczenie ekonomiczne (m.in. silnie kojarzą się z osiąganiem zysku), ale także prawne, mianowicie wiążą się z dochodzeniem roszczeń i ich przedawnieniem, ze zmianą wysokości lub sposobu spełniania zobowiązań oraz z solidarną odpowiedzialnością nabywcy i zbywcy przedsiębiorstwa za jego zobowiązania itd. Dla konstruowania i ponoszenia odpowiedzialności istotne znaczenia ma zwłaszcza związek roszczenia (świadczenia) z prowadzeniem działalności gospodarczej lub z prowadzeniem przedsiębiorstwa, co widać na przykładzie przepisów art. 118, 357 § 2 i art. 358[1] § 4 KC. W przypadku pierwszego z wymienionych przepisów istnienie lub brak "związku" przesądza o trzy- lub dziesięcioletnim terminie przedawnienia roszczeń, zaś w przypadku ostatniego wystąpienie "związku" pozbawia stronę prowadzącą przedsiębiorstwo uprawnienia do żądania zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego.

Jak widać, praktyczne znaczenie kwestii związanych z tematem artykułu jest niemałe. Dały one znać o sobie w sprawach o naprawienie szkody powstałej wskutek wykonania decyzji organu sprawującego nadzór nad przedsiębiorstwem państwowym (por. art. 64 PPU¹). Wyjaśnić należy, że w sprawach tych z powództwem występują jednoosobowe spółki Skarbu Państwa będące następcami prawnymi przedsiębiorstw państwowych. Wspomniane kwestie mają także znaczenie teoretyczne; ich wyjaśnienie może przyczynić się do usunięcia istniejących kontrowersji oraz sformułowania postulatów de lege ferenda pod adresem legislatorów pracujących nad porządkowaniem obowiązującego prawa. Ocena związanych z nimi roszczeń stwarzała dodatkowe trudności wykładni, np. na tle przepisów o przedawnieniu. W tej sytuacji należy w pierwszej kolejności ustalić znaczenie obu tych pojęć, co pozwoli wyjaśnić kwestię związku roszczenia (świadczenia) z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Działalność gospodarcza

Pojęcie "działalność gospodarcza" zaczęło robić sit venia verbo prawdziwą karierę po wejściu w życie ustawy z 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej (dalej GospU)², na gruncie której oznacza ono działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową, prowadzoną w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność (art. 2 ust. 1 GospU). Nie bacząc na zastrzeżenie "w rozumieniu ustawy" zaczęto nadawać tej definicji charakter uniwersalny. Za reprezentatywny dla takiego podejścia można uznać pogląd, zgodnie z którym "zasada racjonalnego ustawodawcy przemawia za uznaniem, że definicja sformułowana w akcie prawnym mającym na celu uporządkowanie pojęć i zasad regulujących prowadzenie działalności gospodarczej powinna przesądzać o sposobie rozumienia tego pojęcia w całym porządku prawnym³. W podobnym tonie wypowiedział się także Sąd Najwyższy (por. np. uchwałę z 18.2.1992 r., III AZP 25/92⁴ i wyrok z 23.9.1993 r., III ARN 41/93⁵), a także sądy apelacyjne (np. wyrok z 26.11.1991 r., SA/Wr 1140/90⁶) oraz Naczelny Sąd Administracyjny (uchwały z 24.3.1997 r., FKP 1/97⁷ i z 28.7.1997 r., FKP 8/97⁸).

Zważywszy, że na podstawie unormowań ustawy o działalności gospodarczej kształtowane są liczne prawa i obowiązki obywatelskie, należy opowiedzieć się za traktowaniem definicji zawartej w art. 2 ust. 1 GospU za wiążącą także w zakresie stosunków prawnych kształtowanych w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, a także w zakresie oceny zdolności sądowej podmiotów (przedsiębiorców) prowadzących działalność gospodarczą w postępowaniu przed sądem gospodarczym (art. 479[7] KPC).

Przepis art. 2 ust. 1 GospU wymienia cztery rodzaje działalności gospodarczej, w związku z czym wyłania się natychmiast pytanie, czy są to wszystkie znane rodzaje tej działalności, czy też poza wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową występuje jeszcze jakiś inny jej rodzaj, jeżeli tak, to czy stosują się do niego przepisy omawianej ustawy? W jednej z ostatnio opublikowanych uchwał Sąd Najwyższy uznał, iż (...) "z całokształtu materiału normatywnego dotyczącego działalności gospodarczej wynika, że można wyszczególnić jej cztery podstawowe rodzaje, a mianowicie: wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową (...). W ich obrębie możliwe są dalsze wewnętrzne podziały, a poza tym niewykluczone są inne jeszcze rodzaje działalności gospodarczej, zwłaszcza że powyższy podział przedstawia się jako semantycznie niekonsekwentny, gdyż np. działalność budowlana może być usługowa, wytwórcza itd."⁹.

W świetle cytowanej wypowiedzi mamy zatem do czynienia: po pierwsze - z wieloma rodzajami działalności gospodarczej, po drugie - ze [...]