Abstrakt

Wstęp   Od początku lat 90. XX w., kiedy wyraźnie zarysowała się zmiana w myśleniu o prawach pracowników, szczególnie w aspekcie procesów globalizacji i rozwoju przedsiębiorstw transgranicznych, następuje zjawisko stopniowego odchodzenia od modelu regulacji ustawowej i przechodzenia do modelu autonomii regulacyjnej1. Dzieje się tak dlatego, że zakres stosowania systemów prawa krajowego ograniczony jest terytorialnie, do konkretnego państwa, co nie jest wystarczające w gospodarce epoki globalizacji. Przyczynia się to do powstawania podstaw autoregulacji korporacyjnej i regulacji dobrowolnych, niekoniecznie powielających model porozumień zbiorowych – tradycyjnego instrumentu zbiorowych stosunków pracy. To woluntarystyczne podejście ewaluowało w ciągu ostatnich 20 lat aż do ukształtowania się nowych form instytucjonalnych, które niewątpliwie są próbą zmiany dotychczasowych sformalizowanych modeli rozwiązywania sporów zbiorowych2.   Jednym z najważniejszych osiągnięć ostatnich 10 lat jest pojawienie się inicjatyw wielostronnych (Multi-stakeholder Initiatives, MSIs), które zwykle oznaczają porozumienie tzw. interesariuszy: instytucji rządowych, samorządowych, instytucji naukowych, organizacji konsumenckich, związków zawodowych i przedstawicielstw pracowniczych, organizacji pracodawców oraz innych organizacji pozarządowych, które zachęcają przedsiębiorstwa i pracodawców do uczestniczenia w takich właśnie forach/organizacjach w celu ustanowienia i przestrzegania standardów socjalnych, ekonomicznych i środowiskowych związanych z działalnością danego przedsiębiorstwa.   Taka forma dialogu pracowników i pracodawców może być określona mianem „regulacji obywatelskiej”3 i jest niewątpliwie jedną z form modelu autonomii regulacyjnej oraz próbą zmiany wspomnianego wyżej sformalizowanego modelu rozwiązywania sporów 5zbiorowych. Jest również odpowiedzią na rosnące poczucie, że autoregulacja korporacyjna, która jest wynikiem polityki prowadzonej przez poszczególne przedsiębiorstwa, jest niewystarczająca i najczęściej skierowana bardziej na elementy public relations niż na rzeczywiste zmiany zachowań, które miałyby wpływ na warunki zatrudniania pracowników. W modelu regulacji obywatelskiej niezwykle istotnymi elementami są równowaga stron oraz kwestie dobrego zarządzania, a więc przyjmującego za priorytet elementy współpracy partnerstwa oraz uzyskiwania wartości dodanej. Inicjatywy wielostronne   Transformacji ustrojowej i społecznej towarzyszy zmiana o charakterze bardziej uniwersalnym, a więc przejście od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego (albo postindustrialnego). Przejście to ma charakter stopniowy, choć zauważalne są wyraźnie pewne zjawiska. Otóż...