Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

W dniu 6.6.2022 r. przedstawiony został projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw (numer z wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów – UC103). Powyższa ustawa zmieniająca ma wdrożyć dwie dyrektywy, a mianowicie dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z 17.4.2019 r. ustanawiającą przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/83/EWG (Dz.Urz. L Nr 130 z 17.5.2019 r., s. 82), a także dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z 17.4.2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.Urz. L Nr 130 z 17.5.2019 r., s. 92).

Ustawa zmieniająca w pierwszej kolejności wprowadza zmiany w ustawie z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2509 ze zm.; dalej jako: PrAut), jakkolwiek projektowane zmiany dotyczą również niektórych przepisów ustawy z 27.7.2001 r. o ochronie baz danych (t. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 386 ze zm.) oraz ustawy z 15.6.2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz.U. poz. 1293 ze zm.).

W ramach przepisów PrAut przewidziano szerokie spektrum zmian. W ramach Rozdziału 3 poświęconego treści praw autorskich mają zostać wprowadzone nowe oddziały. Oddział 2a ma zawierać przepisy szczególne dotyczące dostawców usług udostępniania treści online. Zaś po Oddziale 6 (już w zmienionym tytule – „Postanowienia wspólne dotyczące korzystana z utworów niedostępnych w handlu określonego w oddziałach 6a i 6b”), mają być kolejno dwa nowe oddziały, a mianowicie:

1) Oddział 6a, dotyczący rozszerzonego zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów niedostępnych w handlu;

2) Oddział 6b, dotyczący dozwolonego użytku utworów niedostępnych w handlu.

Projektowana ustawa zmieniająca wprowadza również daleko idące modyfikacje wśród przepisów Rozdziału 5 PrAut, zatytułowanego „Przejście autorskich praw majątkowych”, a odnoszących się do umów prawa autorskiego. I tak, zmiany mają dotyczyć regulacji wynagrodzenia z umów prawa autorskiego (art. 43 ust. 2 oraz art. 44 PrAut). Rozbudowaniu ma ulec regulacja dotycząca prawa twórcy do informacji, która ma istotne znaczenie dla określenia wysokości jego wynagrodzenia wynikającego z umowy (art. 47 oraz nowy art. 47¹ i 47² PrAut). Projektowane zmiany na gruncie regulacji umów prawa autorskiego odnoszą się również do przepisów dotyczących rozwiązania umów z zakresu prawa autorskiego w drodze odstąpienia lub wypowiedzenia, a mianowicie przewidywana jest zmiana brzmienia art. 57 PrAut.

Dodatkowo, odnośnie do regulacji praw pokrewnych, to przewidywane jest ustanowienie nowego prawa pokrewnego, tj. prawa do publikacji prasowych w zakresie korzystania przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego. Jego regulacja ma być zawarta w nowym Oddziale 3² umiejscowionym w Rozdziale 11 PrAut.

Ponadto, projektowane zmiany mają objąć regulację definicji legalnych niektórych pojęć zawartych w art. 6 PrAut. I tak, zmianie ma ulec art. 6 ust. 1 pkt 5 dotyczący pojęcia reemitowania utworu, zaś projektodawcy w dalszych punktach art. 6 ust. 1 wprowadzają definicje takich nowych pojęć, jak: „eksploracja tekstów i danych”, „dostawca usług społeczeństwa informacyjnego”, „dostawca usług udostępnienia treści online” czy „dodatkowa usługa online”.

Omówiona ustawa zmieniająca procedowana jest obecnie na etapie konsultacji publicznych. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to czwarty kwartał 2022 r.

Dokument ART „Metawersum – wirtualny świat, realne wyzwania”

Dnia 9.3.2022 r. został opublikowany dokument „Metawersum – wirtualny świat, realne wyzwania” (org. Metaverse – virtual world, real challenges). Dokument został opracowany przez Zespół Analityczno-Badawczy (ang. Analysis and Research Team – w skrócie: ART), działający przy Sekretariacie Generalnym Rady na potrzeby Rady Unii Europejskiej. Zawiera on analizę istotnych dla UE i państw członkowski aspektów dotyczących technologii metawersum.

W dokumencie czytamy m.in., że na chwilę obecną trudno jest ocenić realne wpływy technologii wirtualnych światów, jakkolwiek ma ona potencjał porównywalny do rozwoju technologicznego, jaki przyniosło pojawienie się Internetu. W rezultacie potencjał ten może z całą mocą objawić się w przyszłości, na co Unii Europejska oraz państwa członkowskie powinny być przygotowane. W dokumencie ART szacuje się wręcz, że już w 2026 r. 25% populacji będzie użytkować technologię metawersum co najmniej jedną godzinę dziennie, wykonując takie czynności jak praca, zakupy czy ucząc się (s. 2 dokumentu).

ART zwraca uwagę, że jakkolwiek prace nad metawersum są w toku, to w wielu państwach (np. USA, Chiny) rozwój tej technologii jest już bardzo zaawansowany. Zwraca się uwagę również na okoliczności, dla których Unia Europejska powinna być zainteresowana rozwojem tej technologii, jak również – jak rządy państw członkowskich powinny reagować na jej rozwój, mając na względzie znaczny postęp niektórych państw w tej dziedzinie.

Na s. 3 dokumentu ART wyjaśnia czym jest metawersum, a mianowicie wskazuje, że spośród wielu definicji tego pojęcia najlepiej opisują je te, które ujmują metawersum jako niezmienny i pozwalający na immersję (zanurzenie się) w wirtualny świat 3D, w którym ludzie wchodzą w interakcje za pośrednictwem awatarów. Na tej samej stronie dokumentu z 9.3.2022 r. wskazuje się na kluczowe cechy metawersum, do których zalicza się:

1) persistent, immersive and massive;

2) synchronous;

3) digital and real;

4) economy;

5) interoperable.

Z dokumentu z 9.3.2022 r. wynika, że technologia metawersum będzie rozszerzać się na najróżniejsze obszary życia, w tym takie jak zatrudnienie, edukacja, gospodarka, opieka medyczna, a nawet relacje polityczne. Zwraca się również uwagę na pewne niebezpieczeństwa, które szczególnie w kontekście rozwoju technologii metawersum mogą się uwydatniać, a mianowicie wzrośnie najpewniej ryzyko naruszeń prywatności, cyberbezpieczeństwa czy nowych form uzależnień. Będzie to najpewniej rodziło konieczność stworzenia nowych metod gwarantujących ochronę danych osobowych oraz prywatności. Dostrzega się również ryzyka związane ze zwiększeniem możliwości naruszenia praw autorskich czy praw konsumentów. Rozwój technologii metawersum stwarza możliwości pojawienia się nowych postaci czynów karalnych, dotychczas nieznanych prawu karnemu, wśród których przykładowo wskazuje się różne formy cyberprzemocy, oszustw w wirtualnym świecie, a nawet naruszenia integralności awatara, tj. postaci, za pomocą której w wirtualnym świecie występują jego użytkownicy. Wreszcie rozwój technologii metawersum może być nowym źródłem nierówności społecznych.

We wnioskach dokumentu ART stwierdza, że zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie, powinny poważnie podejść do problematyki rozwoju technologii metawersum, jeżeli chcą uniknąć zaskoczenia za kilka lat, kiedy już podejmowanie stosownych działań może okazać się spóźnione. Unia Europejska powinna stwarzać konieczne warunki do maksymalnego wykorzystania potencjału, jaki posiada technologia metawersum. Wskazuje się, za przykładem USA, Chin, czy nawet Wielkiej Brytanii, że przejmowanie kontroli nad poszczególnymi elementami tworzącej się na naszych oczach technologii metawersum da możliwość w przyszłości realnej kontroli nad tą technologią. W wymiarze gospodarczym stwierdza się, że metawersum stanie się prawdopodobnie nowym rynkiem, który wprowadzi nowe sposoby prowadzenia działalności gospodarczej, co istotnie zmieni dotychczasowe postrzeganie gospodarki na rzecz gospodarki cyfrowej.

[oprac. dr A. Auleytner, dr M.J. Stępień]