Abstrakt
I. Epidemia choroby COVID-19, wywołanej przez koronawirusa SARS-CoV-2, ma poważny wpływ na życie społeczne w wielu krajach. Oczywiście dotyczy to także Polski. Za problemami zdrowotnymi, osobistymi i społecznymi podążają problemy gospodarcze i prawne, związane z koniecznością reakcji na niespotykane do tej pory zjawiska kryzysowe, w różny sposób powiązane z epidemią. Sytuacja wymusza szereg niestandardowych działań, których podstawą stały się nowe rozwiązania ustawowe. Rozwiązania te wynikają z wprowadzanego w 2020 r. pod wpływem bieżących potrzeb ustawodawstwa, w tym zwłaszcza ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych1. Obok tych nowych rozwiązań pojawia się także konieczność rozważenia dotychczas istniejących regulacji prawnych, możliwych do zastosowania w warunkach epidemii i w okresie, który bezpośrednio po niej nastąpi. Sytuacja wymusza konieczność dokonywania analizy szeregu aspektów zjawiska, w różnych obszarach aktywności ustawodawcy. Jednym z tych obszarów jest sfera wykonywania zobowiązań umownych. Jak wiadomo, prawo cywilne przewiduje pewne mechanizmy związane z wystąpieniem nadzwyczajnych, nieprzewidzianych okoliczności. Jednym z takich mechanizmów jest klauzula rebus sic stantibus z art. 3571 KC. Konstrukcja ta znajduje zastosowanie w stosunku do ogółu umów cywilnoprawnych, niezależnie od rodzaju obrotu. Dotyczy to także umów w sprawach zamówień publicznych, co potwierdzają zarówno wypowiedzi doktryny, jak i ustalone orzecznictwo2. Niezależnie od konstrukcji klauzuli rebus sic stantibus nadzwyczajna sytuacja związana z epidemią skłania także do zastanowienia się nad możliwościami modyfikacji 16zobowiązania na podstawie zgodnej woli stron, w granicach wyznaczonych przez art. 144 ZamPublU, o czym będzie mowa w dalszej części opracowania. Jak wiadomo, art. 144 ZamPublU zastąpiony będzie od 1.1.2021 r. nowymi rozwiązaniami, zawartymi w art. 454–455 PrZamPubl. Ze względu jednak na art. 91 ustawy z 11.9.2019 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych, do umów zawieranych w warunkach epidemii, nad którymi się obecnie zastanawiamy, zastosowanie znajdą nadal przepisy aktualnie obowiązującej ustawy3. II. Na temat wpływu nadzwyczajnych zmian okoliczności na zobowiązania umowne napisano w ostatnich latach bardzo wiele. Wydarzenia 2020 r. sprawiły, że problematyka ta stała się na nowo przedmiotem zainteresowania zarówno prawników, jak i uczestników życia gospodarczego. Godne uwagi jest zatem rozważenie kwestii, w jakim zakresie wcześniejsze rozważania są adekwatne do wyzwań związanych z wykonywaniem zobowiązań umownych w ostatnich miesiącach. Należy przy tym zauważyć, że w związku z epidemią pojawiło się szereg nowych rozwiązań prawnych, wprowadzonych dla złagodzenia ekonomicznych i społecznych skutków epidemii. Poniższe rozważania mają za zadanie dokonanie analizy ogółu rozwiązań dotyczących reakcji na bieżące wydarzenia w kontekście zarówno tradycyjnie przyjmowanych rozwiązań, jak i nowych regulacji. Nie jest celem dalszych rozważań przeprowadzenie szczegółowej wykładni przesłanek klauzuli rebus sic stantibus. Zagadnienie to jest już dobrze opracowane w literaturze i nie wydaje się konieczne powtarzanie większości dokonanych ustaleń. Zauważmy natomiast, że teraz, z oczywistych względów, zaczynają się pojawiać opracowania naświetlające problematykę wpływu nadzwyczajnych zmian okoliczności na zobowiązania w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-Cov-24. Poniższe uwagi mają stanowić głos w dyskusji na temat zastosowania różnorodnych instrumentów prawnych dla zminimalizowania niekorzystnego wpływu sytuacji epidemicznej na zobowiązania umowne. Jak zatem wspomniano, nie będziemy się zajmować szczegółową analizą przesłanek z art. 3571 KC. Skoro jednak, gdy rozważamy kwestie związane z epidemią i jej wpływem na zobowiązania umowne, klauzula rebus sic stantibus z oczywistych względów pojawia się w polu zainteresowania, to należy w zasadniczym skrócie przypomnieć, w jaki sposób te przesłanki są intepretowane przy stosowaniu powołanego przepisu. Zauważmy, że już zaczynają się pojawiać rozstrzygnięcia sądowe mające za podstawę art. 3571 KC w kontekście epidemii5.17 III. Aby można było mówić o zastosowaniu art. 3571 KC, musi wystąpić nadzwyczajna zmiana stosunków. Jest ona rozumiana jako nadzwyczajne zdarzenie, na ogół o powszechnym charakterze, które może mieć postać katastrofy żywiołowej, gwałtownych zaburzeń życia społecznego (wojna, strajki, blokady), a także istotnych przeobrażeń ustrojowo-gospodarczych, a nawet poważnych zmian stanu prawnego. W takim znaczeniu nadzwyczajna zmiana stosunków odróżnia się od zdarzeń o charakterze jednostkowym, które –...