Abstrakt

Wprowadzenie   Wydatki na zamówienia publiczne planowano już w starożytności. W szczególności w starożytnym Rzymie w związku z wyodrębnieniem skarbu cesarskiego (fiskus), funkcjonującego obok skarbu narodu rzymskiego (aerarium), za panowania Oktawiana Augusta, pojawiły się pierwsze planistyczne zestawienia przewidywanych dochodów i wydatków publicznych, z obowiązkiem ich wykonania1. Przygotowaniem budżetu (z łac. bulga = worek) zajmowali się cenzorzy wybierani na 5 lat przez Senat, którzy spisywali także majątki publiczne i prywatne, ponieważ kierując się statusem urzędowym i ekonomicznym układali oni oficjalną listę senatorów. Obok podatków i znaczących wpływów z mennicy, majątku publicznego i innych regaliów, źródłami dochodów budżetowych były ponadto rozmaite kontrybucje nakładane na podbite ludy, opłaty celne i wpływy z kar, zwłaszcza ze stosowanej często kary konfiskaty mienia. Ściąganiem dochodów zajmowali się kwestorzy, w liczbie kilkudziesięciu, do których należało też dokonywanie ważniejszych wydatków wojskowych. Innych wydatków, zwłaszcza z zakresu budownictwa publicznego, zaopatrzenia dworu, licznych urzędów i instytucji publicznych dokonywali wyżsi urzędnicy na podstawie indywidualnych pełnomocnictw, zwani prokuratorami lub intendentami2. Nad porządkiem i aprowizacją lokalną czuwali edylowie wybierani przez comitia tributa, którym podlegali przedstawiciele magistratur miejskich. Planowanie budżetowe umożliwiało prowadzenie celowej polityki wydatkowej, gwarantującej racjonalizację nakładów finansowych na zaspokojenie niezbędnych potrzeb państwa i samorządu, zapewniało też zwyczajne zbilansowanie wydatków z możliwościami dochodowymi oraz ułatwiało kontrolę finansową.   Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w V w. nastąpił ogólny regres cywilizacyjny, zniszczeniu uległ dorobek publiczny i kulturowy. Zaniechano archiwizacji dokumentów, niezbędnych dla zachowania bezpieczeństwa obrotu. Załamał się handel, zanikły 18nawet jarmarki. Doszło do znacznego rozbicia państwowego i feudalizacji życia społecznego. Na gruzach wyrosły liczne państwa szczepowe o bardzo ograniczonych zadaniach publicznych3. Odrodzenie życia publicznego następowało sukcesywnie, najpierw w strefie śródziemnomorskiej, wraz ze stabilizacją zapoczątkowaną przez Karolingów, aktywną polityką papiestwa, większym zaangażowaniem Bizancjum w Europie, otwarciem szlaków handlowych itd. Dużą rolę odegrał także...