Abstrakt

Nie ulega wątpliwości, że rozwój gospodarczy zwiększa intensywność korzystania z ziemi, a właściciele w zależności od swoich potrzeb i sytuacji ekonomicznej oraz prawnej dokonują zmian sposobu użytkowania gruntów. Rzadkość, stałość w miejscu i ograniczone fizycznie zasoby gruntów powodują, że na terenach zurbanizowanych, nieruchomości są naturalnie narażone na konflikty sąsiedzkie. Nasilające się procesy urbanizacji wzmagają różnego rodzaju immisje, np.: hałasu, odoru, dymu, pyłu, wody, drgań, wstrząsów, przesłonięcia światła słonecznego. Immisje przekraczają granice nieruchomości, z których pochodzą i stają się negatywnymi efektami zewnętrznymi. Sytuacja taka występuje w przypadku portu lotniczego, który korzysta z własnej nieruchomości w sposób odczuwalny przez właścicieli nieruchomości sąsiednich. Lotniska zajmują duży obszar, są unikatowe co do sposobu użytkowania. Przy prowadzonej tam działalności powstają specyficzne, interwałowe immisje hałasu na rozległym sąsiadującym terenie, które stają się negatywnymi efektami zewnętrznymi, w szczególności dla zamieszkujących w pobliżu właścicieli nieruchomości mieszkalnych.
Spór o własność może być rozwiązywany w różny sposób. Przy braku interwencji państwa port lotniczy i właściciel nieruchomości prywatnej rozstrzygaliby konflikt na rynku nieruchomości na zasadach rynkowych. Włączenie państwa w rozwiązywanie konfliktu sąsiedzkiego wymaga ustalenia kryteriów, sposobu i warunków rozstrzygania sporu. Przesądza się o tym w przepisach prawa, a regulacje przybierają formę rożnych interwencji. Jedną z nich jest interwencja triangularna (trójstronna), która wymusza warunki wymiany na rynku, np. poprzez wyznaczenie zasad zawierania umów przy rozliczeniach za transfer uprawnień pomiędzy stronami konfliktu sąsiedzkiego. Konflikt ten może dotyczyć immisji ponadnormatywnego hałasu, której nie można zniwelować przy wykorzystaniu dostępnych technologii. W przypadku konfliktu sąsiedzkiego pomiędzy portem lotniczym a właścicielem nieruchomości, państwo poprzez przepisy prawa ochrony środowiska wymusza wymianę uprawnień (praw własności) i ustala jej warunki. Interwencja ustala także warunki prowadzonych negocjacji, gdyż to nakaz zaczyna kształtować szczególne formy i zakres wymienianych uprawnień pomiędzy portem lotniczym a właścicielem nieruchomości. W przypadku zabudowy mieszkaniowej istniejącej w otoczeniu lotniska może wystąpić tzw. szkoda legalna, będąca skutkiem interwencji państwa, które kształtuje np. własność prywatnej nieruchomości mieszkalnej. W odniesieniu do skonkretyzowanych nieruchomości może dojść do ścieśnienia własności polegającego na odjęciu lub ograniczeniu jakiegoś uprawienia, czy też nałożeniu obowiązku. Jednocześnie decyduje się o rodzaju i zakresie kompensowanych szkód spowodowanych interwencją. Szkoda wywołana legalnym działaniem państwa – co do zasady – nie wymaga kompensacji. Możliwość żądania odszkodowania musi wynikać z wyraźnej woli ustawodawcy, który określa, jakie skutki legalnej działalności państwa podlegają kompensacji oraz jaki jest jej zakres. Dotyczy to właśnie przypadku tworzenia obszaru ograniczonego użytkowania (OOU) dla lotnisk poprzez przepisy ustawy 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1219 ze zm.; dalej: PrOchrŚrod). Podjęcie uchwały o utworzeniu OOU ma przede wszystkim stanowić trwały, instytucjonalny bodziec sprzyjający społecznym procesom, najlepszego w danych warunkach, wykorzystania zasobów nieruchomości w otoczeniu lotniska, które emituje hałasowe efekty zewnętrzne o charakterze publicznych dóbr niechcianych. Z powodu braku możliwości dotrzymania standardu jakości środowiska poza terenem lotniska realizowana jest interwencja o charakterze planistycznym w postaci utworzenia OOU. Na obszarze OOU wprowadza się nakazy i zakazy, w tym dotyczące sposobu korzystania z nieruchomości. W niniejszym artykule przedstawiono zasady rozwiązywania konfliktów sąsiedzkich pomiędzy właścicielami nieruchomości mieszkalnych, a portami lotniczymi w sytuacji utworzenia OOU. Skoncentrowano się na kwestiach prawno-ekonomicznych tej specyficznej interwencji, która wyznacza zakres odpowiedzialności odszkodowawczej lotnisk oraz ustala zakres i sposoby kompensacji szkód.