Abstrakt

W świetle dyspozycji normy art. 209 Kodeksu cywilnego (KC), każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Działania współwłaściciela w tym zakresie kwalifikuje się w literaturze i orzecznictwie pod zbiorczą nazwą czynności zachowawczych. Istota czynności zachowawczych koncentruje się na przyznaniu każdemu współwłaścicielowi prawa do samodzielnego ich dokonywania, niezależnego od woli pozostałych współwłaścicieli, w tym wyrażonego przez nich sprzeciwu. Czynność zachowawcza może mieć przy tym charakter czynności faktycznej (jak dozwolona samopomoc), czynności prawnej (sprowadzającej się np. do zawarcia ugody), a nadto czynności procesowej (w szczególności wszczęcia postępowania windykacyjnego i negatoryjnego). Czynności zachowawcze uznawane są za sposób ochrony wspólnego prawa do przedmiotu współwłasności. Oznaczają wszelkie zachowania mające na celu zapobiegnięcie utracie lub uszczupleniu prawa własności bądź jego przedmiotu (wyrok SN z 10.2.2017 r., V CSK 270/16, Legalis Nr 1640605). Dokonując czynności zachowawczej, każdy ze współwłaścicieli działa we własnym imieniu, indywidualnie. Bez wątpienia jednak podjęta przez niego czynność ochronna wpływa na sytuację prawną innych współwłaścicieli. Jednocześnie, samodzielne dokonywanie czynności zachowawczych przez współwłaściciela jest dopuszczalne w takim zakresie, jaki daje się pogodzić z korzyścią i interesem wszystkich współwłaścicieli (wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 1.3.2017 r., II Ca 371/16, Legalis nr 1668996).
Ustawodawca nie tworzy katalogu czynności zachowawczych, co rodzi uzasadnione problemy w praktyce stosowania prawa. Bez wątpienia do czynności tych należy zaliczyć roszczenia o ochronę własności, tj. roszczenia windykacyjne i negatoryjne. Zastanawiające wydaje się jednak objęcie omawianą kategorią innych roszczeń, w tym roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości wspólnej, należącego do tzw. roszczeń uzupełniających i wykorzystywanego chociażby w sporach z przedsiębiorstwami przesyłowymi, czy najemcami, których stosunek prawny wygasł. Omawiana kwestia nie jest jednolicie interpretowana w orzecznictwie sądowym, w którym wielokrotnie dochodzi do podważenia uprawnienia poszczególnych współwłaścicieli występujących o zasądzenie roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie w pełnej wysokości, przekraczającego należny im udział we współwłasności i związanego z nieuprawnionym korzystaniem przez posiadacza z całej rzeczy wspólnej. Wątpliwości jurydyczne sprowadzają się w tym przypadku do dokonania oceny charakteru prawnego roszczeń uzupełniających, a wśród nich roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości pod kątem możliwości uznania ich za czynności zachowawcze, a nadto rozważenia, czy czynności zachowawcze należą do czynności zarządu rzeczą wspólną.