Abstrakt
Zgodnie z art. 143 KC w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.
Przepis zawarty w zdaniu pierwszym określa granice przestrzenne własności nieruchomości gruntowej (tj. jak wysoko i głęboko sięga prawo właściciela gruntu), odwołując się w tej mierze przede wszystkim do generalnej klauzuli „społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu”. Co się jednak tyczy „prawa do wód”, ustawodawca w zdaniu drugim art. 143 KC ustanowił pierwszeństwo stosowania szczególnych przepisów regulujących te prawa, odsyła więc do przepisów trzech ustaw, którymi są:
1) zmieniana wielokrotnie ustawa z 24.10.1974 r. – Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230), 2) ustawa z 18.7.2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r., poz. 1121; dalej PrWod2001), 3) ustawa z 20.7.2017 r. – Prawo wodne (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r., poz. 2268 ze zm.; dalej PrWod2017).
Uzasadnieniem tego rozwiązana jest okoliczność, że wody ze swej natury nie są rzeczami w rozumieniu przepisu art. 45 KC, nie są zatem objęte ogólnym pojęciem prawa własności rzeczy, lecz stanowią przedmiot odrębnej instytucji prawnej własności wód. Stanowisko to dominuje w doktrynie i ilustrują je następujące wypowiedzi:
1) „Rzeczami w rozumieniu naszego prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione – w sposób naturalny lub sztuczny – że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne”1, 2) „Restryktywne pojmowanie rzeczy jako dobra samoistnego prowadzi do przeciwstawienia odrębnego pojęcia przedmiotów materialnych niebędących rzeczami; trzeba tu wskazać złoża kopalin, niebędących częściami składowymi gruntu, oraz wody. Istotnie, takie „przedmioty” nie stanowią rzeczy w rozumieniu Kodeksu cywilnego, chociaż w prawie geologicznym i górniczym ustawodawca posługuje się pojęciami własności kopalin oraz użytkowania górniczego, a w prawie wodnym – pojęciem własności wód”2, 3) „Art. 10 ust. 1 prawa wodnego wskazuje, że wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Przepis ten nie określa podmiotów, którym przysługuje prawo własności w rozumieniu art. 140 KC, gdyż wody w rozumieniu prawa wodnego […] nie są rzeczami. Chodzi więc o odrębną, choć zbliżoną konstrukcyjnie do ogólnego prawa własności, instytucję prawną własności wód”3.