Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest omówienie nowego sposobu ukształtowania instytucji pierwokupu nieruchomości rolnych w ustawie z 5.8.2015 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Uwypuklone zostaną przepisy prawne, które odstępują od znanej dotychczas praktyki, w tym w szczególności wprowadzają do polskiego systemu prawnego pierwokup sąsiedzki oraz wskazane zostaną wątpliwości jurydyczne i praktyczne związane z wykonaniem oczekującej na wejście w życie regulacji. Zaprezentowane zostaną także rozwiązania prawne, które mogłyby znaleźć zastosowanie dla zwiększenia ochrony obrotu nieruchomościami rolnymi w Polsce. Na kanwie rozważań zaznaczeniu ulegnie potrzeba dokonania zmian w nowej ustawie, które odpowiadać będą postulatom stawianym przez praktyków, jak również ułatwią obrót nieruchomościami rolnymi. Z dniem 1.1.2016 r. miała wejść w życie ustawa z 5.8.2015 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1433; dalej UstrRolU2015). Planowano, by ustawa ta zastąpiła w całości obowiązującą dotychczas swoją poprzedniczkę, tj. ustawę z 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 803; dalej UstrRolU2003), ponieważ zamierzone zmiany były tak obszerne, iż nieracjonalnym wydawało się dokonanie ich wyłącznie w formie nowelizacji. Celem przyświecającym ustawodawcy w formułowaniu nowych przepisów było wprowadzenie do systemu prawnego takich regulacji w przedmiocie gospodarowania nieruchomościami rolnymi, które zmierzać będą do osiągnięcia wyższej niż dotychczas poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałania nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, a także zagwarantowują prowadzenie gospodarstw rolnych wyłącznie przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Zmiany objęły przede wszystkim instytucję pierwokupu, przysługującego zarówno Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR), jak i dzierżawcom nieruchomości rolnych. Istotne jest nadto, iż na wzór państw europejskich takich jak Hiszpania czy Włochy zdecydowano się na zamieszczenie w nowej ustawie przepisów traktujących o pierwokupie sąsiedzkim, dotychczas nieobecnym w polskiej polityce rolnej. Normy te w projektowanym kształcie znacząco wpływały na swobodę obrotu nieruchomościami rolnymi, a ryzyko ich wprowadzenia wywołało niemały zamęt w środowisku notariuszy, będących przecież gwarantem zgodności z prawem aktów obrotu nieruchomościami. Podnoszono przede wszystkim zarzut niewykonalności niektórych z proponowanych w ustawie rozwiązań. Zgłaszane wątpliwości skłoniły ustawodawcę do przesunięcia daty wejścia w Ustr­RolU2015 na dzień 1.5.2016 r. Niemniej jednak zmiana jeszcze nieobowiązującej ustawy objęła wyłącznie termin jej wejścia w życie, nie wprowadzając żadnych nowych rozwiązań prawnych, czy też nie odnosząc się do wyrażanych w doktrynie sprzeciwów. Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie nowego sposobu ukształtowania instytucji pierwokupu nieruchomości rolnych w UstrRolU2015. Uwypuklone zostaną przepisy prawne, które odstępują od znanej dotychczas praktyki. Nadto, podkreśleniu ulegną te zmiany, których prawidłowe zastosowanie, z racji wątpliwości interpretacyjnych powstających przy ich wykładni, wywołuje poważne trudności w obrocie.