Abstrakt
Służebność przesyłu to ograniczone prawo rzeczowe, polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej. W praktyce pojawił się problem, czy można takim prawem obciążyć nieruchomość, zajętą w toku egzekucji komorniczej. Zajęcie nieruchomości w toku egzekucji regulują art. 923–941 KPC. Zgodnie z nimi komornik na skutek wniosku wierzyciela o wszczęcie egzekucji z nieruchomości, wysyła do dłużnika wezwanie o dobrowolne spełnienie świadczenia. Jednocześnie z wysłaniem dłużnikowi wezwania komornik przesyła do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji. Wzmianka o toczącym się postępowaniu zamieszczana jest w dziale III księgi wieczystej. Zajęcie następuje w stosunku do dłużnika nieruchomość z chwilą doręczenia mu wezwania. W stosunku do osób trzecich, nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów. Krótką historię oraz ratio legis wprowadzenia tego przepisu podał Sąd Najwyższy w uchwale z 29.4.2008 r. (III CZP 15/08), w której czytamy m.in.: „Artykuł 930 § 3 KPC stanowiący, że obciążenie przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu jest nieważne, dodany został do Kodeksu postępowania cywilnego przez ustawę z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), która weszła w życie z dniem 5.2.2005 r. Wcześniej w judykaturze utrwalił się pogląd, że do obciążenia przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu ma zastosowanie art. 930 § 1 KPC, zgodnie z którym czynność prawna obciążająca nieruchomość była ważna, ale nie wywierała wpływu na dalszy bieg egzekucji, nie mogła więc uszczuplać zaspokojenia wierzyciela egzekwującego. Mimo jednolitego stanowiska reprezentowanego w orzecznictwie, ustawodawca miał wątpliwość, czy obciążenie nieruchomości może być prawidłowo uznawane za „rozporządzenie”, o którym mowa w art. 930 § 1 KPC i dlatego do art. 930 dodał § 3”. Po nowelizacji KPC obciążenie nieruchomości przez dłużnika po jej zajęciu jest nieważne. Z treści tego przepisu należy wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze nie każde obciążanie nieruchomości jest nieważne, ale tylko to dokonane przez dłużnika. Po drugie wszelkie obciążenia dokonywane przez dłużnika z mocy prawa są nieważne. Trzeba zatem jednoznacznie stwierdzić, że nie ma możliwości ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości zajętej w toku egzekucji w drodze czynności prawnej jednostronnej (oświadczenie właściciela) lub dwustronnej (umowa). Pogląd ten wydaje się logiczny i nie budzi większych kontrowersji. Sądowe ustanowienie służebności Istnieje jednak możliwość obciążenia nieruchomości, zajętej w toku egzekucji komorniczej, ograniczonym prawem rzeczowym. Obciążenie to musi nastąpić jednak w innej drodze niż oświadczenie właściciela-dłużnika. Taką możliwością jest ustanowienie służebności przesyłu w drodze orzeczenia sądu. Zgodnie z art. 3052 § 1 KC jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 KC, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Przywołany przepis KC ma na celu zapewnienie trwałego tytułu prawnego do nieruchomości dla przedsiębiorcy przesyłowego, którego urządzenia zlokalizowane są pod, na lub nad nieruchomością. Przedsiębiorca przesyłowy może zatem wystąpić do sądu rejonowego właściwego ze względu na położenie nieruchomości, z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu. Z wnioskiem takim może wystąpić zarówno gdy właściciel odmawia ustanowienia służebności przesyłu, a także gdy istnieją obiektywne przeszkody uniemożliwiające ustanowienie przesyłu (np. nie można ustalić miejsca zamieszkania właściciela).
Art. 233 KC [Treść] W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. Art. 246 KC [Zrzeczenie się] § 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. § 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej.