Abstrakt

Ustawa z 24.5.2013 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2013 r. poz. 941; dalej ZmKWU) śmiało może być uznana za pierwszą regulację wprowadzoną już dla księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym i dostępnej bezpośrednio on-line. Pozwala ona wykorzystać w pełni możliwości, jakie dają nowoczesne technologie teleinformatyczne i tym samym w pełni wykorzystać wprowadzenie księgi informatycznej i przeniesienie do tych zasobów dotychczasowych ksiąg wieczystych. Omawiana nowelizacja tym bardziej zasługuje na uwagę, że po wprowadzeniu księgi informatycznej pojawiły się zarzuty, że autorzy systemu „zapomnieli najwyraźniej o tym, że jedną z podstawowych zasad prawa wieczystoksięgowego jest zasada jawności formalnej ksiąg wieczystych”, a „system powinien być stworzony z myślą o osobach, które muszą zapoznać się treścią księgi wieczystej”. Podnoszono nawet zarzuty, iż „tak rażące stawianie utrudnień dla obrotu godzi w zasadę jawności formalnej, a przez sprzeczność z podstawowymi założeniami ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.; dalej KWU) narusza konstytucyjną zasadę państwa prawa”. Wątpliwości te wynikają głównie ze skomplikowanego układu nowej księgi wieczystej, w stosunku do którego M. Kaliński stwierdza, iż dotychczasowy układ graficzny księgi wieczystej był jasny i względnie czytelny nawet dla laika. „Niestety nie można tego powiedzieć o strukturze księgi prowadzonej przy zastosowaniu programu informatycznego”. Wpływa to oczywiście na zakres, w jakim realizowana jest zasada jawności. Ocenę tych zarzutów można pozostawić każdemu korzystającemu z księgi wieczystej przez internet. Wydaje się, że skok w możliwości dostępu do treści księgi jest tak ogromny (możliwość zapoznania się z księgą natychmiast, w każdym czasie, z każdego miejsca), że obiektywnie po 10 latach funkcjonowania nowego systemu, trudno będzie bronić tego stanowiska opartego jedynie na większym skomplikowaniu struktury i wynikających z tego problemów. Ustawa ma na celu złagodzenie tych zagrożeń, nie zmieniając samej istoty i zakresu gromadzonych danych wprowadza nowe sposoby ich ujawniania, które mają się przyczynić do poprawy sytuacji w zakresie łatwości zrozumienia treści księgi przez osobę nieprzyzwyczajoną do nowego układu.Obok pozytywów nie sposób pomijać jednak zagrożeń powstających z wprowadzenia nowej księgi. Pojawia się coraz więcej głosów, że dostęp do księgi zaczyna być zbyt szeroki i może godzić w inne prawa chronione, takie jak podlegające ochronie „dane osobowe”, co niewątpliwie wymaga wyważonego rozważenia. Już sam katalog podmiotów uprawnionych do wyszukiwania ksiąg budzi obawy, czy ustawodawca nie zaczyna traktować Bazy Ksiąg Wieczystych jako źródła informacji o obywatelach na potrzeby ścigania i szeroko pojętej inwigilacji. Nowelizacja jeszcze raz każe się przyjrzeć wprowadzonym rozwiązaniom, że podnoszone wątpliwości wydają się potwierdzać.ZmKWU stanowi realizację Planu Informatyzacji Państwa na lata 2007–2010 (patrz rozporządzenie Rady Ministrów z 28.3.2007 r. w sprawie Planu Informatyzacji Państwa na lata 2007–2010 – Dz.U. Nr 61, poz. 415), który w ramach projektu Nowa Księga Wieczysta (NKW) przewidywał w szczególności bezpośredni wgląd do ksiąg wieczystych, stawiając pośród celów systemu zapewnienie centralnego, jednolitego i łatwego dostępu do ksiąg wieczystych, przy zachowaniu ich ochrony przed zniszczeniem lub nieuprawnionym dostępem. Wobec powyższego, jak wynika z uzasadnieniu ustawy jednym z celów wprowadzonej regulacji jest zagwarantowanie ustawowego dostępu do jawnej księgi wieczystej, przy uwzględnieniu aktualnych możliwości technicznych, w szczególności za pośrednictwem Internetu, co ma istotne znaczenie dla faktycznego realizowania zasady jawności. Tym samym z chwilą wejścia w życie ustawy swój normatywny wyraz znalazł wprowadzony faktycznie już w czerwcu 2010 r. swobodny niczym nieograniczony wgląd do systemu przez przeglądarkę internetową i stronę http://ekw.ms.gov.pl. Po jej wejściu w życie zgodnie z art. 36⁴ ust. 7 KWU każdy, kto zna numer księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, może bezpłatnie przeglądać księgę wieczystą za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Niezależnie od usankcjonowania istniejącego już wglądu ustawa reguluje zupełnie nową instytucję „wyszukiwania ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych”, a w szczególności reguluje dopuszczalność dokonywania przez wybrane podmioty „wielokrotnego, nieograniczonego w czasie wyszukiwania ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych”.Zwłaszcza uregulowanie tego nowego sposobu korzystania z treści ksiąg wieczystych powoduje, że regulacja jest dużo bardziej złożona i szczegółowa od obowiązującej. Wystarczy porównanie dotychczas obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 14.8.2003 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1571; zm.: Dz.U. z 2005 r. Nr 119, poz. 1011), żeby stwierdzić, iż rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 27.11.2013 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1407), wydane na podstawie nowej delegacji zawartej art. 36⁴ ust. 17 KWU, wprowadza cały szereg nowych regulacji w przedmiotach, które do tej pory obywały się bez szczegółowej regulacji, a jednocześnie wprowadza nieznane do tej pory procedury, jak chociażby „weryfikację” samodzielnie wydrukowanego dokumentu.Ustawa nie zmienia przyjętej przy wprowadzeniu księgi zasady, że wszelkich informacji z centralnej bazy danych ksiąg wieczystych udziela Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych, zwana dalej „Centralną Informacją”, z ekspozyturami przy wydziałach sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste. Tym samym prowadzące księgi wieczyste wydziały ksiąg wieczystych nie są już podmiotami ujawniającymi treść księgi wieczystej. O ile rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17.9.2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów w § 2 stanowi, że prowadzenie ksiąg wieczystych polega także na wydawaniu odpisów i udostępnianiu ksiąg wieczystych i akt do wglądu, w przypadku księgi informatycznej to pierwsze zadanie jest wyłączną domeną Centralnej Informacji, co podkreśla brak odpowiednika tego przepisu w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 21.11.2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U. z 2013 r. poz. 1411).Elementem ZmKWU wartym analizy jest w szczególności nowa delegacja ustawowa, zgodnie z którą Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia:

- tryb składania wniosków i rodzaje dokumentów wydawanych przez Centralną Informację,- tryb przeglądania księgi wieczystej;- cechy dokumentów mających moc dokumentów wydawanych przez sąd, wydrukowanych samodzielnie oraz sposób i tryb ich weryfikacji z danymi zawartymi w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych, warunki techniczne i organizacyjne wykonania decyzji, o której mowa w ust. 13;