Abstrakt

To, że jedna nieruchomość jest obciążona na rzecz innej nieruchomości służebnością gruntową, np. służebnością przechodu albo przejazdu, nie wyklucza możliwości podziału tych nieruchomości. Wpływ, jaki taki podział ma na dalszy byt i kształt służebności, reguluje art. 290 KC. Z treści tego przepisu wynika, że pierwszeństwo ma wówczas zasada kontynuacji, zarówno w przypadku podziału nieruchomości władnącej, jak i nieruchomości obciążonej. Ustawodawca dopuszcza jednak w związku z podziałem tych nieruchomości odpowiednie korekty stanu prawnego, polegające albo na częściowym zwolnieniu od służebności, albo na sposobie jej wykonywania.Jak rozumieć podział nieruchomości?W art. 290 KC występuje pojęcie „podziału nieruchomości”, bez wskazania sposobu jego rozumienia. W przepisie tym mowa jest o częściach utworzonych przez podział. Analiza orzecznictwa sądowego prowadzi do wniosku, że chodzi w tym przypadku o prawny podział nieruchomości, którego skutkiem jest podzielenie jej na dwie lub więcej odrębnych nieruchomości w rozumieniu art. 46 KC. Zgodnie z nim nieruchomościami gruntowymi są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. I tak np. w postanowieniu z 9.10.2013 r. (V CSK 494/12, Lex nr 1412348) Sąd Najwyższy stwierdził, „że podług art. 290 § 1 in principio KC pomimo podziału nieruchomości władnącej ustanowiona służebność «utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonej przez podział». Zatem od momentu podziału kontynuowana służebność przysługuje właścicielom nowych (mniejszych) nieruchomości powstających w wyniku podziału. Oczywiście przysługuje każdoczesnym właścicielom nowych nieruchomości”.W praktyce w grę wchodzić może m.in. podział nieruchomości, stanowiących współwłasność dwóch lub więcej osób. Artykuł 211 KC stanowi zasadę, zgodnie z którą każdy ze współwłaścicieli może żądać, aby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej. W celu zastosowania art. 290 KC niezbędne jest zatem stwierdzenie w pierwszej kolejności, że doszło do podziału określonej nieruchomości władnącej lub obciążonej służebnością. W wyroku z 10.1.1985 r. (III CRN 307/84, OSNC Nr 10/1985, poz. 157) SN orzekł, że „jeżeli w wyniku działu spadku nie następuje podział nieruchomości obciążonej służebnością na rzecz właściciela innej nieruchomości, który jako współspadkobierca jest uczestnikiem postępowania, a sąd w postępowaniu działowym nie orzekł o utrzymaniu tej służebności w mocy, ani też o jej wygaśnięciu, służebność ta ex lege obciąża nadal tę nieruchomość. W takiej sytuacji postanowienie o dziale spadku pozostaje bez wpływu na dalszy los obciążającej nieruchomość służebności”.Podziałem nieruchomości w rozumieniu art. 290 KC nie będzie w związku z powyższym jej podział, ograniczający się jedynie do geodezyjnego wydzielenia w granicach określonej nieruchomości dwóch lub więcej działek ewidencyjnych, nie stanowiących odrębnych nieruchomości, zdefiniowanych w art. 46 KC. „Art. 285 KC dopuszcza ustanowienie służebności gruntowej tylko na rzecz całej nieruchomości władnącej. Wykluczone jest tym samym ustanowienie służebności gruntowej jedynie na rzecz części określonej nieruchomości, a więc jednej tylko z działek ewidencyjnych, z których się ona składa. Konsekwencją tego założenia jest unormowanie zawarte w art. 290 § 1 KC” (postanowienie SN z 12.4.2013 r., IV CSK 527/12, Lex nr 1347891).