Abstrakt

Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie i uporządkowanie porozrzucanych po wielu aktach prawnych podstawowych zagadnień z zakresu najczęściej występującej w realiach polskiej gospodarki kategorii kompensacji przyrodniczej realizowanej przez przedsiębiorców w toku procesu inwestycyjnego, tj. kompensacji przyrodniczej przeprowadzanej w oparciu o art. 75 ust. 3 ustawy z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.; dalej PrOchr­ŚrodU). Dokładne ustalenie przebiegu złożonej procedury określania zakresu obowiązków środowiskowo-kompensacyjnych, w tym wpływu na takie obowiązki samego inwestora, nastręcza niekiedy wiele problemów nie tylko laikom tej tematyki, ale i osobom zajmującym się na co dzień procesem budowlano-inwestycyjnym. Z tego względu przybliżenie sygnalizowanej materii – ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji, które w największym stopniu wpływają na środowisko, a zatem tzw. przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu rozporządzenia z 9.11.2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397) – powinno się przyczynić do jej lepszego poznania i zrozumienia.

Pojęcie kompensacji przyrodniczej

Pojęcie kompensacji przyrodniczej zostało przez polskiego ustawodawcę zdefiniowane w art. 3 pkt 8 PrOchr­ŚrodU. W myśl tego przepisu rozumie się pod nim zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. Jak podnosi się w doktrynie „kompensacja przyrodnicza jest wyrównaniem szkód i zmian, co oznacza, że może polegać na zastąpieniu określonych cennych elementów środowiska (np. siedlisk) poprzez ich odtworzenie w innym miejscu. Kompensacja może mieć również formę restytucji (odtworzenia) siedliska lub populacji na terenie realizacji przedsięwzięcia, np. w sytuacji gdy do określonych szkód/zmian doszło w wyniku czasowego zajęcia terenu na potrzeby prac budowlanych”¹.

Pojęcie samej kompensacji uregulowane zostało natomiast przepisami Kodeksu cywilnego (art. 498 i n.) i należy do instytucji prawa cywilnego. Pod pojęciem tym (zwanym w KC potrąceniem) rozumie się, najogólniej rzecz ujmując, umorzenie wzajemnych wierzytelności przez ich zaliczenie (wartość jednej wierzytelności zalicza się na poczet drugiej)². Przenosząc ujęcie cywilistyczne pojęcia kompensacji (potrącenia) na grunt PrOchr­ŚrodU, należałoby przyjąć, że wierzytelność ulegająca umorzeniu zawsze związana jest ze środowiskiem. W wyniku przeprowadzenia inwestycji wyrządzana jest bowiem szkoda w środowisku, która w związku z tym musi zostać naprawiona przez inwestora.

Pomimo zdefiniowania w PrOchr­ŚrodU pojęcia kompensacji przyrodniczej w literaturze przedmiotu trafnie się podnosi, że interpretacja tego terminu stanowi poważne praktyczne wyzwanie³. Wynika to z faktu, że ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, z którą wiąże się konieczność przeprowadzenia kompensacji przyrodniczej, obejmuje szereg elementów środowiskowych o różnym znaczeniu i stopniu szkodliwości. Z tego względu ustalenie precyzyjnego katalogu działań wchodzących w jej zakres w odniesieniu do danego przedsięwzięcia nie jest sprawą prostą (otwarty charakter działań kompensacyjnych podkreśla już sam ustawodawca w sygnalizowanym art. 3 pkt 8 PrOchr­ŚrodU wprowadzając zwrot „w szczególności”) i wymaga indywidualnego i wieloaspektowego podejścia. Jego konsekwencją jest z kolei to, że w toku złożonej procedury ustalania zakresu, miejsca, terminu i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej (organ nie może więc ograniczyć się do nałożenia obowiązku kompensacyjnego, lecz musi precyzyjnie ustalić, na czym ona ma polegać) możliwe jest nawet wyznaczenie innego obszaru do jej przeprowadzenia (naturalnie o porównywalnych wartościach przyrodniczych) niż ten, w granicach którego ma zostać zrealizowana planowana przez danego przedsiębiorcę inwestycja. Pamiętać przy tym należy, według stanowiska Krajowej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko „kompensacja przyrodnicza zawsze powinna być poprzedzona dokładną analizą wszystkich możliwych wariantów wykonania przedsięwzięcia i wybraniem spośród nich rozwiązania najbardziej korzystnego dla środowiska, a także określeniem działań minimalizujących negatywny wpływ przedsięwzięcia na środowisko. Działania kompensujące muszą być wykonalne oraz skuteczne, aby przywrócić warunki ekologiczne konieczne do zapewnienia ogólnej spójności (…) [środowiska – dopisek autora] i należy je opracowywać proporcjonalnie do szacowanych strat. Natomiast nigdy [...]