Abstrakt

Często zdarza się tak, iż właściciel lokalu zalegający długotrwale lub mający kilkutysięczny dług z tytułu braku opłat na lokal mieszkalny we wspólnocie, „ucieka” z majątkiem, przekazując go w drodze darowizny na rzecz członków najbliższej rodziny, zwłaszcza gdy jedynym składnikiem tego majątku jest nieruchomość. Sytuacja taka ma miejsce również wówczas, gdy przeciwko danemu właścicielowi oprócz wspólnoty, na drogę postępowania sądowego celem dochodzenia wymagalnych wierzytelności występują także i inni wierzyciele. Dość często zdarza się również i tak, iż z chwilą wszczęcia postępowania egzekucyjnego z nieruchomości, gdy poprzednio prowadzone już postępowanie z innych składników majątku dłużnika okazało się bezskuteczne, podlega ono umorzeniu z uwagi na przejście własności takiej nieruchomości z dłużnika na inną osobę, zwykle członka rodziny. Wspólnota zostaje wówczas postawiona przed nie lada zadaniem, jakim jest dochodzenie swoich roszczeń w drodze powództwa o uznanie czynności prawnej (darowizny) za bezskuteczną, gdyż tylko takie postępowanie może umożliwić jej zaspokojenie swoich roszczeń.

Niniejszy artykuł na celu przedstawienie i omówienie podstawowych zagadnień związanych z postępowaniem wywołanym wniesieniem tzw. skargi pauliańskiej, czyli powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela dokonanej z jego pokrzywdzeniem i mającej na celu umożliwienie wierzycielowi prowadzenia egzekucji z nieruchomości, która nie stanowi już własności dłużnika.

Strony postępowania ze skargi pauliańskiej

W postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi pauliańskiej w roli strony powodowej występuje wspólnota mieszkaniowa – będąca wierzycielem z tytułu zaległych opłat za lokal mieszkalny, zaś w roli pozwanego – osoba trzecia, na rzecz której dłużnik dokonał darowizny nieruchomości, a więc obecny jej właściciel. Często spotykanym błędem jest oznaczanie jako pozwanego dłużnika bądź to samodzielnie, bądź obok nowego właściciela nieruchomości. O powyższym jednoznacznie bowiem przesądza KC, który stanowi, iż: „uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową” (art. 531 § 1 KC). Dalsze przejście własności nieruchomości z nowego jej właściciela na rzecz kolejnej osoby trzeciej nie zamyka przy tym drogi wspólnocie do dochodzenia swoich roszczeń w drodze skargi pauliańskiej przeciwko tej osobie, jednakże zakres dowodzenia w procesie o uznanie bezskuteczności w stosunku do wspólnoty czynności prawnej dokonanej z jej pokrzywdzeniem, jest już bardzo żmudny, gdyż wymaga wykazania w uzasadnieniu pozwu okoliczności uzasadniających bezskuteczność zarówno pierwszego, jak i drugiego rozporządzenia. Żądanie pozwu może jednak obejmować czynność prawną dokonaną przez osobę trzecią z kolejną już osobą, nie zawierając jednocześnie zaskarżenia również i pierwszej czynności, dokonanej przez dłużnika (art. 531 § 2 KC).

Wartość przedmiotu sporu w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi pauliańskiej

Zdarza się również, choć bardzo rzadko, iż jako wartość przedmiotu sporu wspólnota wskazuje rzeczywistą bądź szacunkową wartość samej nieruchomości, której przejście własności nastąpiło z dłużnika na osobę trzecią. Nic bardziej mylnego. Wartością przedmiotu sporu w postępowaniu ze skargi pauliańskiej jest bowiem tylko i wyłącznie wysokość wierzytelności przysługującej wspólnocie w stosunku do dłużnika, której zaspokojenia żąda wspólnota. Na wierzytelność tą składa się zarówno wartość zaległych opłat za lokal mieszkalny, jak również – odsetek za opóźnienie liczonych od należności głównej, kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, zasądzonych od dłużnika na rzecz wspólnoty prawomocnymi wyrokami¹, wydanymi w poprzednio toczących się przeciwko dłużnikowi postępowaniach.

Ustalenie prawidłowej wartości przedmiotu sporu wpływa nie tylko na właściwość sądu², ale przede wszystkim na wysokość opłaty od pozwu, do której uiszczenia wspólnota zobowiązana jest wraz z wniesieniem pozwu do sądu³. Ponadto, o czym należy koniecznie pamiętać, prawidłowe oznaczenie wartości przedmiotu sporu wpływa na zakres egzekucji z nieruchomości, prowadzonej na skutek uwzględniania powództwa wspólnoty, co oznacza, iż mimo wydania przez sąd wyroku uznającego bezskuteczność w stosunku do wspólnoty umowy darowizny dokonanej przed dłużnika z osobą trzecią zdziałanej z pokrzywdzeniem wspólnoty, inne jeszcze należności wspólnoty względem dłużnika, nie objęte pierwotnie skargą pauliańską, nie będą mogły [...]