Abstrakt

Wywłaszczenie nieruchomości jest podstawową instytucją prawną, dzięki której państwo może pozyskiwać prawa przysługujące do nieruchomości innym podmiotom, jeżeli są one konieczne dla wykonania istotnych celów publicznych. W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym instytucję zarówno wywłaszczenia, jak i zwrotu wywłaszczonych nieruchomości jest ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.; dalej GospNierU). Ustawa ta w art. 112 ust. 2 definiuje wywłaszczenie jako pozbawienie albo ograniczenie, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości (tj. użytkowania, służebności, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej).

Wywłaszczenie będąc instytucją prawa publicznego, jest narzędziem umożliwiającym ingerencję w cudze prawo własność poprzez jego ograniczenie lub pozbawienie. Stanowi ono bardzo istotną funkcję dla prawidłowej realizacji zadań publicznych, które nie rzadko są możliwe do wykonania jedynie poprzez władcze działanie państwa. Z tego powodu więc jedynie cele publiczne mogą być elementem niezbędnym dla dopuszczalności wywłaszczenia. Instytucja ta jest niewątpliwie pozostałością myśli utylitarystycznej, opartej na zasadzie użyteczności, gdzie najwyższym dobrem był pożytek dla jak największej liczby społeczeństwa.

Konstrukcja zwrotu wywłaszczonych nieruchomości jest gwarancją, iż instytucja wywłaszczania nieruchomości nie będzie nadużywana oraz wykorzystywana dla celów różnych od tych ujętych w decyzji wywłaszczeniowej, a które mieszczą się w zakresie określonym art. 6 GospNierU oraz art. 21 Konstytucji RP. Instytucja ta jest więc gwarancją konstytucyjnej zasady ochrony własności, a jej celem eliminacja skutków, jakie spowodowała decyzja wywłaszczeniowa, z powodu nie zaistnienia przesłanek, ze względu na jakie została wydana.

Przesłanki zwrotu nieruchomości

Przepis art. 136 ust. 3 GospNierU stanowiący, iż „Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli stosownie do przepisu art. 137, stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu”, formułuje zasadę zwrotu wywłaszczonych nieruchomości oraz ustanawia podstawową przesłankę zwrotu takich nieruchomości, która stała się zbędna na cele określone w decyzji wywłaszczeniowej. Pojęcie zbędności [...]