Abstrakt
Zgodnie z art. 293 § 1 KC służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. Przepisy nie rozstrzygają, w jaki sposób należy kwalifikować sytuację, w której służebność jest wykonywana jedynie w określonej części. Problematyka ta nie była dyskutowana w doktrynie1, tymczasem niejednokrotnie pojawia się w zagadnieniach praktycznych. Choć brak jest przekrojowych danych, to dostępne informacje wskazują na przyjmowanie przez sądy niemożliwości częściowego wygaśnięcia służebności2. W niniejszym artykule wykażemy, że proces wykładni przywołanego przepisu prowadzi do odmiennych wniosków.
Rozważania należy rozpocząć od ustalenia, na czym polega częściowe wygaśnięcie służebności gruntowej i w jakich przypadkach można je rozważać. Zgodnie z art. 285 § 1 KC służebność gruntowa polega na obciążeniu nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, o treści mieszczącej się w jednej z trzech kategorii:
1. właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (służebność czynna);
2. właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań (służebność bierna w odmianie pierwszej);
3. właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność bierna w odmianie drugiej).
O częściowym wygaśnięciu służebności możemy mówić tylko w odniesieniu do służebności czynnej. Artykuł 293 § 2 KC wskazuje bowiem, że jeśli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia (a zatem ustanowiona została służebność bierna), to przepis o wygaśnięciu służebności wskutek niewykonywania przez lat dziesięć stosuje się jedynie wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od lat dziesięciu stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności. W odniesieniu do służebności biernych w odmianie drugiej doktryna wywiodła stąd wniosek, że nie wygasają one wskutek niewykonywania. Dotyczą one bowiem ograniczenia uprawnień do nieruchomości władnącej, a to z kolei oznacza że z braku ich wykonywania nie powstaje stan sprzeczny z treścią służebności3. Z kolei w przypadku służebności biernych w odmianie pierwszej ukształtowanie się stanu sprzecznego z treścią służebności powoduje wygaśnięcie służebności w całości.
Wygaśniecie służebności czynnej
W przypadku służebności czynnych ich wygaśnięcie oznacza, że właściciel nieruchomości władnącej traci możliwość korzystania z nieruchomości obciążonej w całym dotychczasowym zakresie. Zwrócić należy uwagę na fakt, że zakres obejmuje zarówno sprecyzowanie rodzaju uprawnień przysługujących właścicielowi nieruchomości władnącej (np. prawa przechodu i przejazdu, prawa pobierania piasku, prawa wygonu i wypasu), jak i obszaru nieruchomości obciążonej objętych uprawnieniem do korzystania (całości nieruchomości lub jej oznaczonej części). Wygaśnięcie służebności w części oznacza zatem, że właściciel nieruchomości władnącej traci możliwość korzystania z nieruchomości obciążonej w określony sposób lub w określonym obszarze przestrzennym, zachowując jednocześnie [...]