Abstrakt

Orzeczenie rozwodu przez sąd niesie ze sobą szereg skutków prawnych, zarówno rodzinnych, jak i majątkowych. Z chwilą uprawomocnienia się sądowego rozstrzygnięcia ustaje bowiem wspólność ustawowa majątkowa małżeńska, która powstała z momentem zawarcia związku. Jeżeli więc wspólności tej już nie ma, a wyrok rozwodowy nie przesądza o podziale majątku wspólnego (choć zgodnie z art. 58 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może zawierać takie postanowienia), warto się zastanowić nad charakterem majątku, który przestał być ustawową wspólnością a posiada znamiona współwłasności w częściach równych, a także przedstawić pewne komplikacje praktyczne pojawiające się na tym tle. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w niniejszym opracowaniu pominięte zostaną kwestie własności majątku ruchomego, własności przedsiębiorstwa, własności przemysłowej czy intelektualnej, rozważaniu poddany zostanie zaś pewien istotny problem związany ze stanem prawnym nieruchomości stanowiących wspólną własność małżonków.

Wspólność ustawowa małżeńska jako jeden z tradycyjnie przedstawianych trzech grup ustrojów majątkowych (obok ustrojów umownych i przymusowych)¹ powstaje zgodnie z art. 31 §1 KRO z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa. Od tego dnia każdemu z małżonków przysługuje zgodnie z art. 34¹ i art. 35 KRO niepodzielne współuprawnienie do posiadania i korzystania z całego majątku objętego wspólnością ustawową, a w czasie trwania wspólności nie może on także żądać podziału tego majątku ani rozporządzać swoim udziałem bez zgody współmałżonka. Dodatkowym obwarowaniem wynikającym wprost z art. 37 §1 pkt 1 KRO jest zgoda współmałżonka, konieczna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. Zgoda ta jest tzw. zgodą obligatoryjną, niezbędną do ważności czynności prawnej dokonanej przez współmałżonka, a czynność dokonana bez tej zgody jest czynnością prawną niezupełną (tzw. kulejącą), dotkniętą sankcją bezskuteczności zawieszonej². Co ważne, zgodnie z art. 37 § 3 KRO czynność dokonana jednostronnie przez współmałżonka staje się bezwzględnie nieważna w przypadku upływu terminu wyznaczonego drugiemu współmałżonkowi na potwierdzenie dokonanej czynności³. Konsekwencją wskazanych wyżej unormowań jest treść przepisu art. 42 KRO, który zabrania wierzycielowi jednego z małżonków żądania zaspokojenia swojego roszczenia z udziału, który przypadłby temu małżonkowi w razie ustania związku. Taka treść powyższego przepisu wynika z systemowego rozumienia wspólności ustawowej małżeńskiej jako wspólności łącznej. Wierzyciel, który dochodzi swych roszczeń z udziału przysługującego jednemu małżonkowi, mógłby bowiem stać się właścicielem tego udziału, a zatem stać się podmiotem ustawowej wspólności, to zaś godzi w istotę tej formy własności⁴. Niezmiernie istotna dla problemu stanowiącego przedmiot niniejszego opracowania jest natomiast treść art. 43 § 1 KRO, który określa zasadę równych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Zgodnie z poglądami doktryny oraz orzecznictwa, majątek wspólny małżonków ma charakter bezudziałowy, co oznacza, że małżonkowie mają do tego majątku (do każdego składnika tego majątku) prawo w równych, niewydzielonych częściach⁵. Czy jednak kontynuacja tej „bezudziałowości” majątku w postaci „równoudziałowości” występuje po ustaniu wspólności małżeńskiej? Czy po orzeczeniu rozwodu (bez podziału majątku wspólnego) małżonkom przysługują równe liczbowo udziały w wysokości 1/2 niewydzielonych części w tym majątku? Odpowiedzią na te pytania może być stanowisko SN wyrażone w postanowieniach z 28.4.1972 r. (III CRN 626/71, LEX nr 7084) oraz z 24.10.1996 r. (II CKU 10/96, Prokuratura i Prawo – dodatek Nr 2/1997, poz. 33). W orzeczeniach tych Sąd stwierdził, że „po ustaniu wspólności ustawowej oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty. Taka zasada odpowiada [...]