Abstrakt
Trwały zarząd jest wyjątkową i zarezerwowaną dla jednorodnych podmiotów prawną formą władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną. Instytucja ta uregulowana jest głównie w ustawie z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.; dalej GospNierU).
Z charakteru instytucji trwałego zarządu wynika jej specyficzny cel polegający na formalnym usankcjonowaniu władania nieruchomością przez państwową lub samorządową jednostkę organizacyjną, np. gminny zakład budżetowy. Jednostka składając wniosek o ustanowienie trwałego zarządu na jej rzecz, uzasadnia go zazwyczaj koniecznością władania konkretnym gruntem, budynkiem czy lokalem na potrzeby działalności wskazanej w statucie. Organ właściwy do rozpatrzenia wniosku jednostki, przed wydaniem decyzji administracyjnej powinien wszechstronnie zbadać jego zasadność poprzez analizę różnych czynników, które mogą przemawiać przeciw oddaniu danej nieruchomości w trwały zarząd. Czynnikiem takim może być np. odmienne przeznaczenie nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Trudno zatem wyobrazić sobie sytuację, w której gminna szkoła wnioskuje o oddanie jej gruntu zajętego lub przeznaczonego pod drogę publiczną, czy wysypisko śmieci. Przesłanką uzasadniającą odmowę ustanowienia trwałego zarządu może być także nieuregulowany stan prawny nieruchomości. Możliwość innego jej przekazania, np. w dzierżawę lub najem nie wydaje się jednak zaliczać do negatywnych przesłanek ustanowienia trwałego zarządu. Skoro bowiem tworzona lub funkcjonująca już od dłuższego czasu jednostka organizacyjna ma określoną siedzibę lub powołana jest do użytkowania konkretnej nieruchomości, to właściwy organ nie może odmówić ustanowienia trwałego zarządu z powodu planowanego oddania nieruchomości w dzierżawę na rzecz innego podmiotu prywatnego. Organ administracji samorządowej realizując wniosek o oddanie nieruchomości w trwały zarząd, ma zatem na celu swoiste jej przekazanie lokalnemu podmiotowi działającemu notabene na korzyść właściciela nieruchomości, w imieniu którego organ ten działa. Jednostka organizacyjna z dniem wydania decyzji administracyjnej staje się gospodarzem nieruchomości, odciążając właściciela w obowiązkach utrzymywania i inwestowania w nieruchomość oddaną w trwały zarząd.
Trwały zarząd jako pomoc publiczna
Niekiedy jednak przekazanie nieruchomości w trwały zarząd może być postrzegane niejako przeniesienie odpowiedzialności na jednostkę organizacyjną, lecz jako formę pomocy publicznej, będącej przysporzeniem tej jednostce korzyści majątkowej. Komplikacje w interpretacji przepisów wynikają z rozumienia pomocy publicznej jako ustrojowo ważniejszej od gospodarki nieruchomościami. Pomoc publiczna jako instytucja nałożona niejako na nasze państwo przez przepisy wspólnotowe, odpowiednio interpretowane przez Komisję Europejską, a skonkretyzowane i przekładane do naszego systemu przez ustawę z 30.4.2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404 ze zm.; dalej PomocPublU) przedsiębiorstwa działające w warunkach gospodarki wolnorynkowej na terenie całej Unii Europejskiej.
Przesłanką powstania sytuacji, w której udziela się pomocy publicznej jest wystąpienie łącznie następujących przesłanek określonych w art. 107 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:
1. podmiot musi być przedsiębiorstwem (prowadzić działalność gospodarczą, tj. oferować towary lub usługi na rynku, co do którego występuje konkurencja),
2. przekazane środki muszą pochodzić z sektora publicznego (a więc również lokalnego),
3. po stronie beneficjenta pomocy musi wystąpić przysporzenie – korzyść majątkowa,
4. podmiot udzielający pomocy dokonuje selektywnego wyboru konkretnego przedsiębiorstwa,
5. udzielenie pomocy powoduje zakłócenie lub choćby groźbę zakłócenia konkurencji na rynku, mającą wpływ na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi.
W odniesieniu do zwykłego przedsiębiorstwa prywatnego działającego na wolnym rynku – przy założeniu, że na tym samym rynku istnieją lub istnieć mogą podobne firmy prowadzące działalność konkurencyjną – za udzielenie pomocy publicznej uznać np. można przyznanie preferencyjnego kredytu, rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności przez gminę jako wierzyciela należności. Jednakże w stosunku do zakładu budżetowego powołanego przez gminę do prowadzenia działalności gospodarczej realizującej niejako zadania własne tej gminy, wydawać by się mogło, że wyposażenie takiej jednostki organizacyjnej w nieruchomość potrzebną do prowadzenia działalności nie będzie stanowiło pomocy publicznej. Nie ulega zaś wątpliwości, że [...]