Abstrakt

Nowa ustawa z 9.6.2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981; dalej PrGeo­GórU) weszła w życie 1.1.2012 r. Tym samym utraciła moc poprzednia regulacja – ustawa z 4.2.1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.). Wprowadzone zmiany – w porównaniu do uchylonej ustawy – dotyczą, obok problemów specyficznych dla prowadzenia działalności gospodarczej w górnictwie, szczególnej sytuacji prawnej nieruchomości położonych na obszarach poszukiwania¹ i rozpoznawania² kopalin oraz obszarach³ i terenach⁴ górniczych, a także ich właścicieli (większość uwag przedstawionych poniżej będzie analogicznie odnosić się do właścicieli lokali oraz użytkowników wieczystych, w pewnym stopniu również posiadaczy samoistnych oraz zależnych tych nieruchomości).

Zagadnienia nieruchomościowe, których dotyczą zmiany, to przede wszystkim:

1. wyznaczanie obszarów poszukiwania i rozpoznawania kopalin oraz obszarów i terenów górniczych w kontekście planowania i zagospodarowania przestrzennego,

2. stosunki własnościowe,

3. odpowiedzialność za szkody górnicze oraz

4. wywłaszczenia na obszarach górniczych.

Trzeba mieć na uwadze, że znaczenie powyższych zmian może w najbliższym czasie ogromnie wzrosnąć ze względu na perspektywy rozwoju sektora wydobycia gazu łupkowego, a w dalszej perspektywie także ropy łupkowej. Już samo wytyczenie obszarów poszukiwania i rozpoznawania kopalin zmienia sytuację prawną nieruchomości znajdujących się w ich granicach. Natomiast możliwe sukcesy prac polegających na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż, będą siłą rzeczy skutkowały przystąpieniem do fazy wydobycia. To z kolei będzie oznaczało wytyczanie znaczącej liczby nowych obszarów i terenów górniczych na obszarach, których problem działalności górniczej do tej pory nie dotyczył. W rezultacie zakres terytorialny szczególnego reżimu prawnego obowiązującego na obszarach i terenach górniczych oraz liczba właścicieli nieruchomości położonych na tych obszarach może się w sposób znaczący powiększyć.

Lokalizacja obszarów poszukiwania i rozpoznawania kopalin oraz obszarów i terenów górniczych a planowanie przestrzennie

Procedura lokalizacji obszarów poszukiwania i rozpoznawania kopalin oraz obszarów i terenów górniczych ma istotne znaczenie z punktu widzenia wszystkich tych mieszkańców, w tym w szczególności właścicieli nieruchomości, których ta lokalizacja miałaby dotyczyć. Od kształtu tej procedury zależy, do jakiego stopnia osoby te bezpośrednio, czy też za pośrednictwem władz samorządowych mogą wpływać na decyzje podejmowane w tym przedmiocie. Interes tych osób został systemowo zabezpieczony w taki sposób, że lokalizacja obszarów i terenów górniczych wiąże się nierozerwalnie z procedurami planowania i zagospodarowania przestrzennego, w których uczestniczy społeczeństwo, a decyzje są podejmowane na poziomie lokalnym w formie uchwalanych przez właściwe rady gmin studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy lub w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ponadto PrGeo­GórU wprowadziła wyraźną zasadę, że wszelka działalność podejmowana na jej podstawie nie może naruszać przeznaczenia nieruchomości określonego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku jego braku ustalonego w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w odrębnych przepisach (np. będących skutkiem wprowadzenia obszarowych form ochrony przyrody – art. 7 PrGeo­GórU). Z tej perspektywy kluczowym problemem wydaje się odpowiedź na pytanie – do jakiego stopnia decyzja o lokalizacji należy do organu koncesyjnego w sektorze górnictwa (którym w przypadku wydobycia węglowodorów – np. gazu z łupków – jest minister właściwy ds. środowiska⁵), a do jakiego stopnia do władz lokalnych, poruszających się w ramach procedur planowania i zagospodarowania przestrzennego, oraz jakie zmiany w tym przedmiocie wprowadziła nowa ustawa?

Granice obszarów poszukiwania i rozpoznawania kopalin wyznaczane są w koncesjach na prowadzenie takiej działalności, a obszar objęty jedną koncesją może obejmować maksymalnie 1200 km² (art. 31 PrGeo­GórU), przy czym udzielenie tej koncesji wymaga uzyskania wyłącznie opinii właściwego wójta (art. 23 ust. 2 pkt 2 PrGeo­GórU). Natomiast granice obszarów i terenów górniczych są wyznaczane w treści koncesji na wydobywanie kopalin ze złoża (analogicznie w koncesji na podziemne, bezzbiornikowe magazynowanie substancji albo podziemne składowanie odpadów – art. 32 ust. 1 PrGeo­GórU) w oparciu o wnioski koncesyjne, dokumentację geologiczną oraz projekty zagospodarowania złoża (art. 32 ust. 2 PrGeo­GórU), przy czym udzielenie tych koncesji wymaga już uzgodnienia z właściwym wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta – art. 23 ust. 2 pkt 2 PrGeo­GórU). Nowa ustawa precyzuje, że kryterium tego uzgodnienia jest spełnienie warunku, aby [...]