Abstrakt
Roszczenie dotyczące zachowku poddano jednolitemu trzyletniemu przedawnieniu, liczonemu dla roszczeń o zachowek od otwarcia i ogłoszenia testamentu, zaś dla skierowanych względem obdarowanego roszczeń o uzupełnienie zachowku od otwarcia spadku.
Odpowiedzialność obdarowanego
Przesłanki odpowiedzialności
Zerowy lub ujemny stan czystego spadku nie wyłącza doliczania darowizn. Trzeba jednak pamiętać, że darowizny zwiększają jedynie czynną stronę substratu zachowku, jednak w razie istnienia długów ich doliczenie nie gwarantuje, że pojawi się jakikolwiek zachowek1. Wobec tego zgodnie z przytoczonym w części pierwszej artykułu orzeczeniem SN z 30.1.2008 r. (III CSK 255/07) uprawniony może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC i tylko od tych obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę doliczoną do spadku. Roszczenie o uzupełnienie zachowku jest roszczeniem subsydiarnym. Wchodzi ono w rachubę dopiero wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego zachowku od spadkobiercy. Tego rodzaju stany realizują się niezmiernie rzadko.
Odpowiedzialność obdarowanego zależna jest od kilku czynników. Autorzy piszący na ten temat wymieniają trzy wypadki, w których wejdzie w grę odpowiedzialność obdarowanego traktując je jako katalog zamknięty i bezsporny. Źródłem tego katalogu jest podręcznik autorstwa J. Gwiazdomorskiego2, w którym autor podał trzy przykłady, w których może dojść do takiej sytuacji, natomiast kolejni autorzy nie wskazują, że są to tylko wypadki jedynie przykładowe. Przykładowe sytuacje mogą realizować się w następujących przypadkach:
1. spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, kwota zaś, którą odpowiada, czyli nadwyżka ponad własny zachowek nie wystarcza do zaspokojenia w całości roszczenia osoby uprawnionej;
2. ogólna kondycja majątkowa spadkobiercy zobowiązanego do zapłaty zachowku jest zła, skutkiem czego egzekucja kierowana przez uprawnionego do majątku tego spadkobiercy okazuje się bezskuteczna;
3. wartość stanu czynnego spadku spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie wystarcza na zaspokojenie zachowku.
P. Księżak w swojej pracy3 rozważa również inne sytuacje niemożności otrzymania zachowku od spadkobiercy, które mogą wyczerpywać hipotezę zawartą w art. 1000 KC, a mianowicie:
1. uprawniony, który przegrał proces o zachowek ze spadkobiercą na skutek przedawnienia;
2. przyjęcie przez sąd, że dochodzenie zachowku jest w danych okolicznościach sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
3. błędne przyjęcie przez sąd, iż uprawniony został wydziedziczony.
Autor uważa, iż odpowiedzialność z art. 1000 KC pojawi się tylko wtedy, gdy niemożność dochodzenia zachowku od spadkobiercy związana jest z okolicznościami odnoszącymi się do tego spadkobiercy, nie zaś do samego roszczenia o zachowek.
Obdarowany powinien się liczyć z roszczeniem uprawnionego do zachowku wtedy, gdy spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:
1. obdarowany dowiedział się o otwarciu spadku po darczyńcy albo jeszcze przed otwarciem spadku dowiedział się o takim układzie faktycznym, który nakazuje liczyć się z obowiązkiem zaspokojenia roszczenia o zachowek. Taka sytuacja może pojawić się np. wtedy, gdy spadkodawca dokonuje darowizny wyczerpującej prawie cały jego majątek lub dokonuje darowizn w bardzo podeszłym wieku bądź znajdując się w ciężkim stanie zdrowia;
2. obdarowany wie lub oceniając sprawę rozsądnie, powinien wiedzieć, że uprawniony nie uzyska zaspokojenia swego roszczenia o uzupełnienie zachowku od spadkobierców później obdarowanych.
Należy zauważyć, iż wbrew [...]