Abstrakt
Skarga pauliańska jest narzędziem prawnym zmierzającym do zapewnienia ochrony prawnej wierzycielowi w razie niewypłacalności dłużnika. Konstrukcja tej instytucji prawnej powoduje, iż wierzyciel zyskuje dodatkowe zabezpieczenie prawne na wypadek podjęcia przez dłużnika działań mających na celu wyzbycie się majątku i tym samym udaremnienie zaspokojenia wierzyciela. W zakresie obrotu nieruchomościami skarga pauliańska odgrywa znaczącą rolę, ponieważ w pewnych okolicznościach może ona ograniczać zaufanie do pewności obrotu nieruchomościami. Skuteczne zastosowanie skargi pauliańskiej doprowadza bowiem do sytuacji, w której nabywca nieruchomości musi pogodzić się z faktem, iż wierzyciel poprzedniego właściciela może prowadzić egzekucję z nabytej przez niego nieruchomości.
W odniesieniu do rynku obrotu nieruchomościami instytucja skargi pauliańskiej znajduje zastosowanie, w przypadku gdy dłużnik będący jednocześnie właścicielem nieruchomości, pozbywa się należących do niego nieruchomości z zamiarem pokrzywdzenia swojego wierzyciela lub wierzycieli. Dłużnik występuje w roli sprzedawcy lub darczyńcy natomiast w roli kupującego lub obdarowanego występuje osoba trzecia. Poniżej przeanalizujemy przesłanki, których spełnienie umożliwia wierzycielowi skorzystanie z uprawnienia przysługującego mu na podstawie art. 527 § 1 KC, tj. skargi pauliańskiej oraz skutki, jakie ta instytucja prawna może wywołać w statusie prawnym osoby trzeciej, dokonującej transakcji z dłużnikiem.
Przesłanki wniesienia skargi pauliańskiej
Zgodnie z treścią art. 527 § 1 KC – „Gdy wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć”. Jak wynika z powyższego, wierzyciel właściciela nieruchomości może skorzystać ze skargi pauliańskiej, w sytuacji gdy:
– doszło do zbycia tej nieruchomości w drodze czynności prawnej;
– w wyniku dokonania tej czynności prawnej doszło do pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową;
– dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela lub wierzycieli, a osoba trzecia, która uczestniczyła w czynności prawnej z dłużnikiem (a więc nabywca nieruchomości, na którego dłużnik przeniósł jej własność), wiedziała o tym, że czynność prawna doprowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela lub wierzycieli, albo przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć.
Omawiając powyższe przesłanki wniesienia skargi pauliańskiej, należy podkreślić, że zbycie nieruchomości musi nastąpić w drodze czynności prawnej. Pod pojęciem czynności prawnej należy rozumieć świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie osoby fizycznej lub prawnej, zmierzające do wywołania skutków prawnych, za pomocą składanych oświadczeń woli o odpowiedniej treści. Wyróżniamy m.in. czynności prawne dwustronne (dla skuteczności, których konieczne jest złożenie oświadczeń woli przez obie strony stosunku prawnego) oraz czynności prawne jednostronne (dla skuteczności których wystarczające jest złożenie oświadczenia woli tylko przez jedną ze stron czynności prawnej), a także czynności prawne odpłatne (korzyść odnoszą obie strony czynności prawnej) i czynności prawne nieodpłatne (korzyść odnosi tylko jedna ze stron danej czynności prawnej). Skarga paulińska może mieć zastosowanie przy wszystkich ww. rodzajach czynności prawnych. Należy jednak zaznaczyć, iż za pomocą skargi pauliańskiej nie można domagać się uznania za bezskuteczną czynności prawnej jeszcze nie dokonanej. W przypadku gdy dłużnik posiada wielu wierzycieli i dokonuje z jednym z nich czynności prawnej, która narusza zasady prawne wyznaczające kolejność zaspokajania wierzycieli, pozostali wierzyciele mogą żądać uznania tej czynności za bezskuteczną właśnie w drodze skargi paulińskiej. Nie można natomiast domagać się [...]