Abstrakt
Służebność przesyłu jest prawem rzeczowym polegającym na możliwości korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej zgodnie z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych. Treścią służebności może być w szczególności uprawnienie przedsiębiorcy do utrzymywania i eksploatowania urządzeń przesyłowych na nieruchomości obciążonej oraz dostępu do nich w celu konserwacji, napraw czy remontów. Cechą służebności przesyłu jako prawa rzeczowego jest trwałość i skuteczność przeciwko wszystkim innym osobom. Służebność przesyłu będzie mogła zostać ustanowiona zarówno na potrzeby infrastruktury podziemnej, jak i napowietrznej, a także zlokalizowanej bezpośrednio na gruncie, jak np. niektóre gazociągi czy linie ciepłownicze.
Roszczenie przedsiębiorstwa przesyłowego o ustanowienie służebności
W wyroku z 8/9/2006 r. (II CSK 119/06, niepubl.) SN uznał, że przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłaniem mediów (np. energii elektrycznej, wody, gazu) może uzyskać skuteczne względem właściciela nieruchomości uprawnienie do korzystania z tej nieruchomości poprzez służebność gruntową, powstałą w drodze zasiedzenia, także w przypadku jeżeli nie uzyskało zgody właściciela na „posadowienie” ciągu przesyłowego na tej nieruchomości. Brak zgody właściciela może mieć znaczenie tylko z punktu widzenia dobrej czy złej wiary przedsiębiorstwa przesyłowego, decydującej o krótszym lub dłuższym terminie zasiedzenia.
Wcześniej w orzecznictwie istniały wątpliwości, czy „przedsiębiorstwo przesyłowe” może uzyskać prawo korzystania z gruntu właściciela w oparciu o służebność gruntową, skoro zwykle nie posiada przylegającej do tej nieruchomości, własnej nieruchomości władnącej1. Tymczasem, w myśl art. 285 § 2 KC służebność gruntową może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. W uchwale z 17.1.2003 r. (III CZP 79/02, opubl. OSNC Nr 11/2003, poz. 142) SN dopuścił możliwość umownego ustanowienia służebności gruntowej na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego, podnosząc, że nie stoi temu na przeszkodzie okoliczność, że nieruchomość władnąca wchodzi w skład tego przedsiębiorstwa. Następnie w wyroku z 31.5.2006 r. (IV CSK 149/05) SN stwierdził, że przedsiębiorstwo przesyłowe może nabyć służebność gruntową przez zasiedzenie, nawet gdy jedynie usprawnia ona prowadzenie tego przedsiębiorstwa (a brak jest działki władnącej). Za takim kierunkiem wykładni opowiedział się SN także w ww. wyroku z 8.9.2006 r.
Przedsiębiorstwo przesyłowe mogło zatem (jeszcze przed wejściem w 2008 r. w życie przepisów o służebności przesyłu) zasiedzieć służebność gruntową w oparciu o art. 292 KC, zgodnie z którym służebność gruntowa może zostać nabyta przez zasiedzenie, tylko w wypadku gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. W orzeczeniu SN z 24.4.2002 r. (V CKN 972/00, OSP Nr 7–8/2003, poz. 200) wyrażono pogląd, że urządzenia przesyłowe nie muszą być w całości widoczne na powierzchni ziemi, wystarczy, że jakaś część urządzenia wystająca ponad powierzchnię (w rozpatrywanym przypadku był to osadnik kanalizacyjny) sugeruje istnienie podziemnych urządzeń przesyłowych. Zasiedzenie regulowane jest przepisem art. 172 KC oraz odpowiednio art. 175 i 176 KC. W kontekście tych przepisów przedsiębiorstwo przesyłowe mogło zasiedzieć nieruchomość gruntową jeżeli korzystało z tej nieruchomości (poprzez ustawienie na niej urządzeń przesyłowych) nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskało posiadanie w złej wierze. Jeśli posiadało w złej wierze, to nabycie służebności nastąpiło po upływie lat trzydziestu. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.
W kontekście powyższego, niejednokrotnie mogło się okazać, że na gruncie, gdzie planowano inwestycję, przedsiębiorstwo przesyłowe mogło [...]