Abstrakt
Komunalizacja, czyli nabycie przez gminy mienia państwowego, formalnie dokonała się z dniem 27.5.1990 r. na mocy ustawy z 10.5.1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191; dalej SamTerPWU). Jednak pomimo upływu ponad 20 lat nadal trwa proces potwierdzania przez wojewodów nabycia przez gminy mienia Skarbu Państwa. Szczególne spory wywołuje komunalizacja gruntów, które przed rokiem 1990 należały do przedsiębiorstw państwowych. Sądy administracyjne przyjmowały, że konieczna była decyzja o oddaniu nieruchomości w zarząd, aby nieruchomość należąca do przedsiębiorstwa państwowego nie podlegała komunalizacji. Jednak następcy prawni przedsiębiorstw państwowych często nie dysponują decyzjami administracyjnymi o przekazaniu nieruchomości w zarząd. Gminy wykorzystując tę okoliczność, uwłaszczyły się na wielu gruntach należących poprzednio do przedsiębiorstw państwowych, które nie potrafiły przedstawić takich decyzji. W dniu 6.9.2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując skargę kasacyjną Polskich Kolei Państwowych SA zmienił dotychczasową linię orzecznictwa, przyjmując, że przedsiębiorstwa państwowe swój tytuł prawny do nieruchomości na dzień 27.5.1990 r. mogą wykazać także na innej podstawie, a w szczególności wywieść go z przepisów ustrojowych dla danego przedsiębiorstwa państwowego (I OSK 1401/09).
Podstawę prawną komunalizacji przez gminy z mocy prawa gruntów stanowiących tzw. mienie ogólnonarodowe stanowi art. 5 ust. 1 SamTerPWU1. Według art. 5 ust. 1 pkt 1 SamTerPWU mienie ogólnonarodowe (państwowe) należące do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego staje się w dniu wejścia w życie tej ustawy z mocy prawa mieniem właściwych gmin. Według pkt 2 ust. 1 tego artykułu również mienie ogólnonarodowe należące do przedsiębiorstw państwowych, dla których organy określone w pkt 1 pełnią funkcję organu założycielskiego, stają się w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy z mocy prawa mieniem właściwych gmin. Według tego przepisu przesłanką pozytywną uzyskania przez gminę własności mienia jest to, aby mienie w dniu wejścia w życie SamTerPWU, czyli w dniu 27.5.1990 r., było własnością Skarbu Państwa i jednocześnie, aby „należało” do rady narodowej, terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego, albo do przedsiębiorstwa państwowego, dla którego rada narodowa albo terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego pełni funkcję organu założycielskiego. Z brzmienia art. 5 SamTerPWU a contrario wynika, że mienie będące własnością Skarbu Państwa, które nie „należało” w momencie wejścia w życie ustawy SamTerPWU do rady narodowej albo terenowego organu administracji rządowej stopnia podstawowego, bądź też do przedsiębiorstwa państwowego, dla którego te organy pełniły funkcję organu założycielskiego, nie staje się własnością właściwej gminy.
Znaczenie terminu „należeć”
Kluczowym problemem jest znaczenie terminu „należeć”, którym posługuje się ustawodawca w SamTerPWU. Według dotychczas dominującej linii orzecznictwa, jeżeli niepodlegające komunalizacji przedsiębiorstwo państwowe nie posiada dokumentów o przekazaniu nieruchomości w zarząd, nieruchomości takie podlegają komunalizacji na podstawie art. 5 ust. 1 lub 2 SamTerPWU. W praktyce orzeczniczej w większości przypadków przyjmuje się, iż jedynymi dowodami, na podstawie których przedsiębiorstwo państwowe może dowodzić ustanowienia na jego rzecz zarządu nieruchomością, są: [...]