Abstrakt

Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP z 1997 r. ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw (w tym własności) mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla ochrony środowiska. Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (wyrok TK z 7.6.2001 r., K 20/2000) ochrona środowiska traktowana jest jako jedno z podstawowych założeń konstytucji, a środowisko naturalne – jedna z ważniejszych wartości w niej chronionych. Jednocześnie środowisko i jego ochrona stanowi jeden z ważniejszych czynników wpływających na ograniczenia prawa własności¹, w pewnych sytuacjach ustawa zasadnicza przyznaje szczególnym wymaganiom ochrony środowiska pierwszeństwo przed koniecznością ochrony prawa własności². Kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkód poniesionych w związku z ochroną środowiska ustawodawca poświęcił w ustawie z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 ze zm.; dalej OchrŚrodU) odrębny dział IX. Jak zauważył J. Rotko, jego przepisy mają służyć stworzeniu mechanizmów wyrównywania szkód we własności, powstających w wyniku legalnych działań organów administracji publicznej, motywowanych potrzebami ochrony środowiska³.

Strefy specjalne – istota

Wśród aktów administracji publicznej podejmowanych w celu ochrony środowiska najważniejszym wydaje się być instytucja obszaru specjalnego. Jego istota polega na wydzieleniu z terytorium państwa terenów, na których obowiązuje specjalny reżim prawny w postaci przede wszystkim zakazów i ograniczeń mających moc powszechnie wiążącą wszystkich, którzy znajdują się na obszarze specjalnym⁴. Wśród najbardziej charakterystycznych skutków prawnych utworzenia ww. obszaru w doktrynie wymienia się:

1. ograniczenia prawa własności i innych praw rzeczowych,

2. ciężary publiczne (administracyjne),

3. różnego rodzaju postanowienia policyjno-administracyjne w sensie ścisłym”⁵, co ,,w praktyce polega (…) najczęściej na odbieraniu lub ograniczeniu określonych uprawnień albo też na mniej lub bardziej szczegółowej regulacji zasad korzystania z tych (tj. objętych obszarem specjalnym – przyp. autora) terenów”⁶.

Ze względu na poruszaną w artykule tematykę podstawowe znaczenie ma fakt, iż funkcjonowanie obszarów specjalnych w zakresie ochrony środowiska wkracza w sferę praw rzeczowych na nieruchomości⁷.

Procedura odszkodowawcza

Przykładami obszarów specjalnych funkcjonujących na gruncie ochrony środowiska są przewidziane w ustawie z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.; dalej OchrPrzyrU) tzw. formy ochrony przyrody w postaci parku narodowego oraz rezerwatu przyrody. Formy te najgłębiej spośród dostępnych form ochrony przyrody ingerują w istotę prawa własności na nieruchomości – na ich obszarze z mocy prawa obowiązuje 27 zakazów, w tym: zakaz budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, zakaz zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów a także zakaz prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej. Na marginesie warto zauważyć, że ustawodawca uznał [...]