Abstrakt

Realizacja inwestycji budowlanych podlega ograniczeniom określonym nie tylko w przepisach Prawa budowlanego czy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ale także w ustawach szczególnych. Istotne znaczenie mają w tym względzie przepisy regulujące sposób i formy ochrony środowiska przyrodniczego oraz środowiska wodnego. Katalog i formy tych ograniczeń zostały wskazane, w szczególności w ustawie z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.; dalej OchrPrzyrU) oraz w ustawie z 18.7.2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.; dalej PrWodU).

Zakaz budowy na terenie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody

Jak przewiduje art. 6 ust. 1 OchrPrzyrU, formami ochrony przyrody są m.in.:

1. parki narodowe;

2. rezerwaty przyrody;

3. parki krajobrazowe;

4. obszary chronionego krajobrazu;

5. obszary Natura 2000.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 1 OchrPrzyrU na terenie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody zabroniona jest budowa lub rozbudowa obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody. Na obszarach tych zabrania się także: prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony, zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody, zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów; wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu (art. 15 ust. 1 pkt 7, 9, 11 i 22 OchrPrzyrU). W konsekwencji, w przypadku gdy nieruchomość, którą inwestor zamierzał nabyć i przeznaczyć pod określone przedsięwzięcie (np. budowę hotelu czy osiedla domów jednorodzinnych, innych obiektów budowlanych w znaczeniu art. 3 pkt 1 PrBud) znajduje się na obszarze parku narodowego albo rezerwatu przyrody (lub na obszarze, który wkrótce uzyska taki status), inwestor powinien rozważyć rezygnację ze swoich zamierzeń (z uwzględnieniem jednak art. 15 ust. 2 pkt 5 i art. 15 ust. 3 OchrPrzyrU).

Zakazy zabudowy określone w art. 15 ust. 1 pkt 1 OchrPrzyrU nie dotyczą obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (art. 15 ust. 2 pkt 5). Nie można zatem zakazać np. remontu budynku wybudowanego przed ustanowieniem parku narodowego czy rezerwatu przyrody. Ponadto, zgodnie z art. 15 ust. 3 OchrPrzyrU Minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, może zezwolić na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów, o których mowa w art. 15 ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione:

− potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego lub

− potrzebą realizacji inwestycji liniowych celu publicznego, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe (art. 8 ust. 1 OchrPrzyrU). Utworzenie parku narodowego, zmiana jego granic lub likwidacja następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy, otulinę i nieruchomości Skarbu Państwa nieprzechodzące w trwały zarząd parku narodowego. Likwidacja lub zmniejszenie obszaru parku narodowego następuje wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru (art. 10 ust. 1 OchrPrzyrU).

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi (art. 13 ust. 1 OchrPrzyrU). Uznanie danego obszaru za rezerwat przyrody następuje w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska, które określa jego nazwę, położenie lub przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a także sprawującego nadzór nad rezerwatem. Regionalny dyrektor ochrony środowiska, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, po zasięgnięciu opinii regionalnej rady ochrony przyrody, może zwiększyć obszar rezerwatu przyrody, zmienić cele ochrony, a w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych, dla których rezerwat został powołany, zmniejszyć obszar rezerwatu przyrody albo zlikwidować rezerwat przyrody. Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, w części dotyczącej rezerwatu przyrody i jego otuliny, wymagają uzgodnienia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na cele ochrony rezerwatu przyrody.

Zakres ograniczeń dla inwestycji w otulinach parku narodowego i rezerwatu przyrody

Na obszarach graniczących z parkiem narodowym wyznacza się otulinę parku narodowego (art. 11 ust. 1 OchrPrzyrU). Na obszarach graniczących z rezerwatem przyrody może być wyznaczona otulina (art. 13 ust. 2 OchrPrzyrU). W myśl art. 5 pkt 14 OchrPrzyrU – „otulina” to strefa ochronna granicząca z formą ochrony przyrody i wyznaczona indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.

Ustawodawca nie określił wprost, jakie formy zakazów czy innych ograniczeń są dopuszczalne dla zabudowy obszarów otulin parku narodowego i rezerwatu przyrody. W konsekwencji, należy przyjąć, że [...]