Abstrakt
Z całą stanowczością opowiadam się za tym, iż nie tylko wojewódzkie sądy administracyjne, ale również NSA rozpoznając skargę kasacyjną, którą uznaje za dopuszczalną, nie tylko ma prawo, ale jest wręcz zobowiązany do wydania rozstrzygnięcia uwzględniającego nowy stan prawny ukształtowany orzeczeniem TK, które już weszło w życie, nawet jeżeli zawiera klauzulę określającą inny termin utraty mocy obowiązującej stwierdzonego jako niekonstytucyjny aktu normatywnego (art. 190 ust. 3 Konstytucji).
Wybrane wypowiedzi w piśmiennictwie prawniczym, dotyczące wpływu orzeczeń TK na orzeczenia sądów
Mając na uwadze bardzo obszerną literaturę dotyczącą danego przedmiotu, zamieściłam tylko takie wypowiedzi, które mogą mieć istotne znaczenie dla orzecznictwa sądowo-administracyjnego.
W glosie do wyroku TK z 23.10.2007 r. (P 10/07) zamieszczonej w Zeszytach Naukowych Sądownictwa Administracyjnego nr 1/16/2008, Janusz Trzciński odniósł się do zawartej w tym wyroku klauzuli odraczającej i w ten sposób „prolongującej”, obowiązywanie niekonstytucyjnego przepisu. Podkreślił on, że problematyka skutków prawnych orzeczeń TK, a w szczególności skutków orzeczeń wydanych w warunkach art. 190 ust. 3 Konstytucji, należy do jednych z trudniejszych zagadnień nie tylko teoretycznych, ale także stwarzających w praktyce sądowej niemałe trudności. Wynika to stąd, iż następuje zderzenie się dwóch wartości konstytucyjnych. Z jednej strony stwierdzenia, że przepis prawny jest niezgodny z Konstytucją, a więc utraty domniemania konstytucyjności i co do zasady powinien być usunięty z systemu prawa, zaś z drugiej strony TK może ustalić inny termin (od wynikającego z ogłoszenia orzeczenia) utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Oparcie oceny zastosowania orzeczenia TK pomimo zawarcia w nim klauzuli odraczającej z dniem ogłoszenia ze względu na regułę płynącą z art. 190 ust. 3 zdanie 1 stwarza sądom możliwość ważenia wartości konstytucyjnych w zależności od stanu faktycznego sprawy. Jako dobry przykład w tym zakresie autor glosy wskazuje wyrok NSA z 23.2.2006 r. (II OSK 1403/05), w którym w uzasadnieniu podano, że w takich przypadkach należy brać pod uwagę przedmiot regulacji objętej niekonstytucyjnym przepisem, przyczyny naruszenia i znaczenie wartości konstytucyjnych naruszonych takim przepisem oraz powody, dla których Trybunał odroczył termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu, a także okoliczności rozpoznawanej przez sąd sprawy i konsekwencje stosowania lub odmowy zastosowania niekonstytucyjnego przepisu. Traktując dyskusję w kwestii skutków „prolongaty” terminu wejścia w życie orzeczenia TK jako otwartą, autor glosy wyraża pogląd, iż można uzasadnić, że w określonym stanie faktycznym sąd może, a nawet powinien zrobić z takiego orzeczenia użytek już po jego ogłoszeniu. Sądy stosują taką praktykę i w żadnym razie nie można im tego zakazać ani też uważać w przypadku braku w orzeczeniu TK uwagi w tej kwestii, że jest to konstytucyjnie niedopuszczalne. W ocenie autora ponadto, z istoty pytania prawnego stawianego Trybunałowi przez sąd wynika, iż klauzula odroczeniowa w wyroku z tego pytania prawnego w zasadzie nie powinna być stosowana. Już po ogłoszeniu orzeczenia TK należy uwzględnić, że przepis traci domniemanie konstytucyjności. Kontrowersje wokół rozumienia i stosowania art. 190 ust. 3 Konstytucji być może płyną z nie dość jasnej regulacji zagadnienia skutków prawnych orzeczeń TK, w szczególności wydanych z klauzulą odraczającą.
Andrzej Wróbel w opracowaniu pt. „Odroczenie przez Trybunał Konstytucyjny utraty mocy obowiązującej przepisu niezgodnego z konstytucją, zagadnienia wybrane – Księga Jubileuszowa ku czci Profesora Janusza Trzcińskiego” Wyd. NSA Warszawa 2007 podkreśla, że niewątpliwie orzeczenie TK stwierdzające niezgodność przepisu prawa z Konstytucją obala domniemanie konstytucyjności kontrolowanego przepisu, co stwarza nową jakościowo sytuację prawną, w której swoboda sądu w zakresie odmowy zastosowania tego przepisu jest większa, niż w przypadku gdy przepis korzysta z takiego domniemania. Orzeczenie stwierdzające niezgodność przepisu prawa z Konstytucją z natury rzeczy odnosi się do stanu, który istniał przed ogłoszeniem orzeczenia TK, nie można bowiem stwierdzić czegoś, co nie istniało lub nie istnieje w dacie aktu stwierdzającego.
Stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisu prawa i „odroczenie” utraty mocy obowiązującej oznacza, że [...]