Abstrakt
Postawienie przez sąd Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego i udzielenie odpowiedzi na to pytanie rodzi określone konsekwencje tak dla sądu przedstawiającego to pytanie, jak i dla innych sądów. Mówiąc o bezpośrednim stosowaniu przez sąd Konstytucji, trzeba mieć też na uwadze, że każde orzeczenie TK ma ten skutek, że zastosowanie danego przepisu, który był poddany kontroli Trybunału, powoduje, że mamy do czynienia z bezpośrednim stosowaniem Konstytucji.
Przepis art. 8 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Jednocześnie art. 188 Konstytucji powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu (TK) orzekanie w sprawach zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 pkt 1). Na tle tych unormowań Konstytucji, a to z jednej strony zasady bezpośredniego stosowania jej przepisów, bez potrzeby ingerencji TK, z drugiej zaś powierzenia TK kompetencji do orzekania w sprawach zgodności ustaw z Konstytucją, występują w orzecznictwie i w doktrynie różne poglądy. Jedni hołdują zasadzie, że w zasadzie sądy w ogóle nie mają potrzeby zwracania się do TK w celu poddania ocenie zgodności ustaw z Konstytucją, drudzy natomiast uważają, że regulacja art. 8 ust. 2 nie pozostaje w sprzeczności z art. 188, bowiem w zależności od konkretnych warunków, sąd ma prawo w rozpoznawanej sprawie stosować Konstytucję bezpośrednio, a gdy uzna, że celowe jest doprowadzenie do generalnego wyeliminowania danej regulacji z systemu prawa, korzysta z przysługującego mu stosownie do art. 193 Konstytucji prawa zwrócenia się do Trybunału z pytaniem prawnym co do zgodności aktu normatywnego (określonego przepisu) z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Trybunał Konstytucyjny nie ma obecnie kompetencji do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni tak Konstytucji, jak i ustaw zwykłych. Sądy ustalają zatem w drodze dokonywanej przez nie wykładni, znaczenie mających w danej sprawie zastosowanie przepisów przy uwzględnieniu, iż ustalał je racjonalny ustawodawca, uwzględniając wymogi Konstytucji. Mogą też włączyć TK do tego procesu jedynie wówczas, gdy po powzięciu wątpliwości co do zgodności przepisu z Konstytucją, zwrócą się do TK na podstawie art. 193 Konstytucji, przedstawiając odpowiednio skonstruowane pytanie, od którego zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Jako przykład można tu wskazać postanowienie z 22.3.2000 r. (P. 12/98, OTK ZU Nr 2/2000, poz. 67), w którym Trybunał wyraził pogląd, że nie ma przeszkód w bezpośrednim stosowaniu Konstytucji przez sądy (w tym oczywiście także przez sądy administracyjne), wręcz należy uznać, że sądy powinny sięgać do bezpośredniego jej stosowania w tych wszystkich sytuacjach, gdy jest to potrzebne i możliwe. Ze względu na związanie sędziego w sprawowaniu swojego urzędu Konstytucją i ustawami – art. 178 ust. 1 Konstytucji, sędzia stosując bezpośrednio Konstytucję, winien czynić to łącznie z zastosowaniem norm ustawowych. Nie ma natomiast możliwości wydania orzeczenia wyłącznie na podstawie Konstytucji z pominięciem ustawy. Istotą orzekania sądu jest więc oparcie się na rozumieniu przepisów ustawy przy uwzględnieniu zasad i norm konstytucyjnych.
Należy więc mieć na uwadze, że istotą bezpośredniego stosowania Konstytucji jest przyjęcie przez orzekający w danej sprawie sąd jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia unormowania ustawowego wynikającego z ustaw zwykłych przy założeniu, że racjonalny ustawodawca niewątpliwie musiał działać zgodnie z Konstytucją. Charakterystycznym przykładem takiego właśnie orzekania jest wyrok NSA z 22.6.2007 r. (945/06), w którym orzeczenie Sądu zostało oparte na konstytucyjnym rozumieniu art. 48 ust. 2 PrBudU w zakresie prowadzenia postępowania przez organ nadzoru budowlanego ukierunkowanego na legalizację samowoli budowlanej (wyrok ten zostanie omówiony w dalszej części opracowania).
Z oczywistych względów, skoro sąd rozpatruje konkretną sprawę, wyrok sądu oparty na bezpośrednim zastosowaniu Konstytucji będzie miał znaczenie tylko w tej sprawie, w której został wydany, a ewentualnie ze względu na jego istotną dla praktyki i doktryny argumentację, znajdzie odzwierciedlenie w orzeczeniach innych sądów. Orzeczenie TK natomiast ma moc powszechnie obowiązującą i jest ostateczne (art. 190 Konstytucji), dlatego też [...]