Abstrakt
Małżonkowie jako wspólnota majątkowa nie posiadają statusu podatnika na gruncie ustawy z 11.4.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.; dalej VATU). Dla małżonków prowadzących działalność gospodarczą stwarza to szczególną sytuację prawną. Należy zauważyć, że żaden z przepisów VATU nie zabrania małżonkom prowadzenia działalności gospodarczej jako odrębnym, czynnym podatnikom VAT. Nie ma przy tym przeszkód, aby pomiędzy małżonkami prowadzącymi odrębne działalności istniała ustawowa wspólność majątkowa.
Trudno uznać za prawidłowe stanowisko organów, iż w przypadku nabycia nieruchomości przez oboje małżonków, gdy tylko jeden z nich prowadzi działalność opodatkowaną VAT, prawo do odliczenia podatku uzależnione jest od wystawienia faktury tylko na rzecz tego małżonka. Polskie organy podatkowe często odmawiają małżonkowi prowadzącemu działalność gospodarczą prawa do odliczenia podatku VAT od zakupu nieruchomości nabytej na współwłasność, jeżeli faktura została wystawiona na rzecz obojga małżonków, a tylko jeden z nich jest podatnikiem VAT. Takie postępowanie jest niezgodne z Dyrektywą VAT 2006/112 oraz wykładnią jej przepisów przyjętą przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS).
Nie są wyjątkiem sytuacje, gdy małżonkowie wspólnie nabywają nieruchomość. Na gruncie prawa cywilnego nabycie nieruchomości przez małżonków objętych wspólnością majątkową powoduje wejście nieruchomości do majątku wspólnego, niezależnie od faktu, prowadzenia działalności gospodarczej przez jedno lub obojga małżonków. W orzecznictwie ETS ugruntowane od kilku lat jest stanowisko, iż nawet osoba, która nabywa dom lub zleca jego budowę celem zamieszkania w nim z rodziną, działa w charakterze podatnika i w związku z tym korzysta z prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, w zakresie, w jakim używa pomieszczenia znajdującego się w tym budynku jako biura do celów wykonywania, choćby tylko ubocznie, działalności gospodarczej i zalicza tę część budynku do majątku swojego przedsiębiorstwa. Zajmując korzystne dla podatników stanowisko, ETS przyjmuje, iż wprawdzie wspólnota wynikająca z małżeństwa, która nie ma osobowości prawnej nie wykonuje sama działalności gospodarczej to jednak nie powinno pozbawiać prawa do odliczenia jednego z małżonków. Z uwagi bowiem na to, iż taka wspólnota nie jest podatnikiem i z tego względu nie może ona odliczać naliczonego podatku od wartości dodanej, takie prawo do odliczenia należy zgodnie z zasadą neutralności przyznać małżonkom występującym indywidualnie, o ile mają oni status podatnika.
Orzecznictwo polskich sądów, co do zasady jest zgodne z linią orzeczniczą reprezentowaną przez ETS, zezwalając na odliczenie podatku naliczonego przez jednego z małżonków, gdy faktura wystawiona jest w imieniu obojga małżonków. Polskie organy jednak zbyt restrykcyjnie ograniczają wysokość podatku, który może odliczyć jedno z małżonków przy inwestycji realizowanej w części majątku wspólnego. Obliczanie proporcji, według których małżonek podatnik ma prawo do odliczenia VAT sprawia w praktyce problemy zarówno samym podatnikom, jak i organom podatkowym. Zakładając bowiem, iż udział małżonka w majątku wspólnym wynosi 50%, powstaje pytanie – jak odnieść ten stosunek do uiszczonego z tytułu inwestycji podatku VAT? Czy należy przyjąć jako podstawę wyliczenia 50% z zapłaconego podatku VAT na wydatki „przydzielone” do lokalu, który będzie służył prowadzeniu działalności gospodarczej, czy 50% z zapłaconego podatku VAT z proporcjonalnego stosunku powierzchni lokalu użytkowego do pozostałej części nieruchomości?
Biuro jednego małżonka w nieruchomości wspólnej
W celu prawidłowego określenia wysokości podatku podlegającego odliczeniu jest poczynienie kilku wyliczeń. Podstawą jest ustalenie powierzchni lokalu, w którym będzie wykonywana działalność gospodarcza w stosunku do pozostałej części nieruchomości. Z reguły jest to powierzchnia wydzielonego lokalu służącego jako biuro, warsztat, magazyn lub inne pomieszczenie gospodarcze. O ile ustalenie udziału powierzchni lokalu w powierzchni całkowitej budynku generalnie nie sprawia problemów, to już ustalenie właściwej proporcji powierzchni gruntu w części służącej wykonywaniu działalności gospodarczej i pozostałej jest złożone. Czy w takim wypadku należy wyliczyć powierzchnię gruntu w oparciu o powierzchnię lokalu użytkowego, czy przyjąć inną proporcję? [...]