Abstrakt
Małżeństwo jako instytucja społeczna, zawierane w naszym kraju przeżywa coraz częściej gorsze chwile. Statystycznie na sto małżeństw przypada obecnie trzydzieści trzy rozwody. W polskim prawie małżeństwo definiuje się poprzez trwały, egalitarny związek mężczyzny i kobiety, określony jako swoista dwustronna czynność prawna zbliżona do kategorii umów. Z założenia związek ten ma łączyć małżonków, legalizując ich wspólne życie, wiążąc je emocjonalnie i ekonomicznie. Niestety czasami pojawiają się problemy w zakresie wypracowania wspólnego stanowiska, dochodzi do udziału sądu w zakresie rozstrzygania sporów. Coraz częściej pojawia się separacja lub rozwód. Jak zatem uregulować stosunki małżeńskie, jakie decyzje podjąć przed i w trakcie małżeństwa, aby uniknąć nieporozumień majątkowych związanych z posiadanym mieniem. O tym wszystkim mowa poniżej.
Majątkowa wspólność małżeńska
W polskim prawie rodzinnym podstawowym ustrojem majątkowym jest tzw. wspólność ustawowa oparta na systemie wspólności dorobku. Po zawarciu związku małżeńskiego małżonkowie obok swoich majątków odrębnych posiadają także majątek wspólny. W praktyce wiele trudności wywołuje kwestia zarządu tym majątkiem. Wątpliwości dotyczą zakresu uprawnień małżonków do decydowania o majątku wspólnym i sposobów rozwiązywania ewentualnych konfliktów na tym tle. O czynnościach związanych z dokonaniem oświadczenia powodującego zawarcie małżeństwa jest mowa przede wszystkim w art. 1 i 7 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO). W momencie zawarcia małżeństwa z mocy ustawy powstaje między małżonkami wspólność majątkowa, która obejmuje ich dorobek. Art. 31 KRO stwierdza, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Natomiast przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W § 2 powyższego przepisu wymienione są przykładowe wartości majątkowe należące do majątku wspólnego. Z kolei o osobistym majątku małżonków mówi art. 33 KRO. Jeżeli więc małżonek nabył nieruchomość przed zawarciem związku małżeńskiego, nieruchomość stanowi wyłącznie jego własność. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej oraz m.in. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Dokonując oceny tych uprawnień, należy mieć na uwadze podstawowe zasady prawa rodzinnego, czyli np. wyrażony w art. 23 KRO udzielania sobie wzajemnej pomocy czy obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny znajdujący się w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wyraziście jest to stwierdzone w zakresie lokalu mieszkalnego stanowiącego składnik majątku odrębnego jednego z małżonków. Mówi o tym treść orzeczenia Sądu Najwyższego z 8.6.1977 r. (IV CR 277/77), zgodnie z którym obowiązek wzajemnej pomocy może w konkretnych okolicznościach być podstawą do udzielenia małżonkowi ochrony prawnej poprzez umożliwienie mu korzystania z lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębny majątek współmałżonka. Warto tutaj również wspomnieć o uchwale SN z 28.9.1995 r. (III CZP 122/95), w której wyjaśnia się, że podczas trwania małżeństwa możliwe jest powództwo małżonka przeciwko drugiemu małżonkowi o nakazanie opróżnienia lokalu spółdzielczego typu lokatorskiego należącego do majątku odrębnego powoda, jeżeli pozwany swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne pożycie w rozumieniu art. 23 KRO. Zasadniczo małżeństwo nabywające nieruchomość nabędzie ją do majątku wspólnego. Skoro zarówno wynagrodzenie, dochody z majątku wspólnego i odrębnego są wspólnym dorobkiem małżonków, a to z kolei środki, z których finansuje się zakup nieruchomości, należy stwierdzić, że nieruchomość w ten sposób nabyta wejdzie do majątku wspólnego.
Jeżeli chodzi o mieszkanie wynajęte przez jednego z małżonków, to uprawnienia drugiego są takie same. Mając bowiem na uwadze treść art. 6801 KC, oboje małżonkowie są najemcami, jeśli stosunek najmu mieszkania, które służy zaspokojeniu potrzeb rodziny nawiązano w czasie trwania małżeństwa. Bez znaczenia jest tutaj również ustrój majątkowy, jaki obowiązuje między małżonkami. Prawo najmu lokalu mieszkalnego wchodzi w skład majątku dorobkowego małżonków i w razie rozwodu jest przedmiotem działu. Sąd może zgodnie z uchwałą SN z 19.4.1996 r. (I CRN 55/96) w postępowaniu o podział majątku wspólnego objąć podziałem wchodzące w skład tego majątku prawo najmu lokalu mieszkalnego. Wszystkie uwagi zamieszczone w tej informacji odnoszą się wyłącznie do sytuacji, kiedy małżonkowie przez umowę nie rozszerzyli, ograniczyli lub wyłączyli wspólności ustawowej.
Czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zwykły zarząd
W nieobowiązującym już stanie prawnym zasadnicze znaczenie w zakresie zarządzania wspólną nieruchomością miały dwa pojęcia: czynność zwykłego zarządu i czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Dla obowiązujących poprzednio czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczających ten zakres ważne znaczenie miało [...]