Nieruchomości

nr 1/2007

Ujawnianie roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy przedwstępnej, cz. III

Piotr Siciński
Autor jest notariuszem w Warszawie.
Abstrakt

Jakkolwiek wpis roszczenia nie ma charakteru przymusowego i może być dokonany tylko w przypadku zgody właściciela, to w sytuacji, gdy nie dochodzi do zawarcia umowy przyrzeczonej, ­jego wykreślenie staje się dla właściciela kwestią istotną, albowiem blokuje realną możliwość zna­lezienia nowego nabywcy.

Postępowanie o ujawnienie roszczenia

Zarówno to, że w zasadzie celem księgi jest ujawnianie praw, jak i specyficzne określenie skutków dokonania wpisu roszczenia, powoduje, że doktryna nie jest w stanie sformułować jednolitego poglądu na temat istoty postępowania o wpis roszczenia, raz to pojmując je jako samodzielne postępowanie, innym razem tylko jako element postępowania mający na celu ujawnienie prawa, którego roszczenie dotyczy.

Linie wyznaczało tu postanowienie Sądu Najwyższego z 17.6.1999 r. (I CKN 53/98 opubl. OSNC Nr 12/1999, poz. 218), zgodnie z którym od postanowienia sądu II instancji dotyczącego ujawnienia w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece dalej KWU) kasacja nie przysługuje. W kolejnym orzeczeniu - postanowienie SN z 10.5.2002 r. (III CKN 1289/00, opubl. LEX nr 54501) Sąd szerzej uzasadnił ten pogląd, wskazując, że rozstrzygnięcie o wpisaniu (odmowie wpisania) roszczenia o przeniesienie własności (art. 16 ust. 2 pkt 2 KWU) może być traktowane jedynie jako orzeczenie w określonej kwestii wpadkowej, a nie jako orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 392 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC.

Zupełnie nowy pogląd zaprezentował SN w postanowieniu z 29.6.2004 r. (II CK 541/03), w którym przyjął, że dopuszczalna jest kasacja od postanowienia sądu odwoławczego oddalającego apelację od postanowienia sądu prowadzącego księgę wieczystą oddalającego wniosek o wpis roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości. Uzasadnienie tego orzeczenia uzasadnia odejście od dotychczasowej linii orzecznictwa zmianami ustawowymi, przede wszystkim przeniesieniem przepisów regulujących postępowanie wieczystoksięgowego do Kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z 11.5.2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo o notariacie, Dz.U. Nr 63, poz. 635) i bezpośrednim uregulowaniu dopuszczalności kasacji w postępowaniu wieczystoksię­gowym - postępowaniu nieprocesowym w art. 5191 § 1 KPC. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd przyjął, że zabezpieczenie przez wpis roszczenia ma charakter materialnoprawny, ponieważ kreuje stosunek prawny między uprawnionym przez wpis a każdoczesnym właścicielem nieruchomości. Dlatego wniosek o wpis roszczenia zmierza do ochrony prawa obligacyjnego lub osobistego, wpływa na skutki rozporządzenia nieruchomością, a rozstrzygnięcie w tym przedmiocie należy do istoty sprawy w rozumieniu art. 5191 § 1 KPC.

Aprobując w pełni reprezentowany w tym orzeczeniu pogląd, który akcentuje, że „istotę sprawy” w postępowaniu wieczystoksięgowym określają przesłanki materialnoprawne wniosku o wpis, należy jednak dostrzec pewną niekonsekwencję poprzez [...]