Abstrakt
Popularny w społeczeństwie termin „mienie zabużańskie”, „zabużanie”, „roszczenia zabużańskie” odnosi się do terenów położonych na wschód od dzisiejszej wschodniej granicy Rzeczypospolitej z Litwą, Białorusią i Ukrainą i nawiązuje do rzeki Bug, która wyznacza południowy fragment tej granicy. W istocie powinniśmy mówić o byłych Kresach Wschodnich RP.
Rys historii dawnych wieków świetności Rzeczpospolitej
Zasięg terytorialny tego pojęcia zmieniał się w zależności od zdarzeń historycznych. Już w czasach Kazimierza Wielkiego (1333-1370) w skład Królestwa Polskiego weszły księstwa Rusi Czerwonej: Ziemia Przemyska, Ruś Halicka (ze Lwowem i Pokuciem), Podole, Ziemia Krzemieniecka, Księstwo Chełmsko-Bełskie, Księstwo Włodzimierskie. Tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego oprócz Żmudzi, Litwy, Rusi Białej, Czarnej i Polesia sięgały w XVI w. aż po Smoleńsk i Homel na wschodzie i po granicę z Chanatem Krymskim i ziemiami tureckimi na południu. Kolejne unie polsko-litewskie, począwszy od Unii Krewskiej (1385 - ślub Jagiełły z Jadwigą Andegaweńską, rok wcześniej koronowaną na króla Polski wnuczką Elżbiety Łokietkówny), a skończywszy na Unii Lubelskiej (1569), której efektem było pełne zjednoczenie obu państw w jeden organizm polityczny i gospodarczy.
Maksymalny zasięg terytorialny Rzeczpospolita osiągnęła w czasach Władysława IV po zwycięskiej wojnie z Moskwą (pokój w Polanowie k. Wiaźmy 1634 r.). Na wschodzie w skład Rzeczypospolitej obojga narodów weszły również ziemie nadbałtyckie - Kurlandia i jako ziemie lenne - Inflanty Polskie z Rygą oraz Prusy Książęce (później Królestwo Pruskie).
Na tych wielkich obszarach ziem wschodnich dominującą rolę zaczęła odgrywać kultura polska (w tym język i wyznanie rzymskokatolickie) choć dotyczyło to głównie szlachty, magnaterii i tych warstw ludności miejskiej, które dziś określamy mianem inteligencji. Nadal w warunkach pełnej tolerancji powszechne były ruskie bądź rusińskie języki, obyczaje, kultura i wyznanie. Tak zróżnicowane społeczeństwo tworzyło jeden naród (w rozumieniu wspólnoty terytorialno-politycznej). Np. w XVII w. znane było powiedzenie: Gente Rutenesnatione Polonus (szczepu rusińskiego narodu polskiego).
Pojęcie narodu w dzisiejszym rozumieniu jako „związek krwi” to dziecko romantyzmu (głównie niemieckiego) i na Kresach było kwestią wyboru - często członkowie tej samej rodziny w części deklarowali się jako Polacy, w części zaś jako np. Rusini czy Ukraińcy (np. książęca rodzina Szeptyckich, rodzina Onyszkiewiczów i wiele innych).
Ten stan rzeczy utrzymywał się w okresie rozbiorów, pomimo intensywnej rusyfikacji i polityki obu zaborców tych ziem - Rosji i Austrii, realizujących zasadę divide et impera. Skutki tej polityki zaowocowały tragedią Wołynia (Ukraina), Ponar (Litwa) i wielu innych ziem i są odczuwalne do dnia dzisiejszego.
Granice obszarów „Kresów Wschodnich”
Po zakończeniu wojny bolszewickiej (1920-1921) pokojem w Rydze wytyczono wschodnią granicę II RP. Poza tą granicą pozostało wielu czujących się Polakami i deklarujących swoją polskość. W okresie wielkiej kolektywizacji w ZSRR Polacy z okręgów zwanych „Marchlewszczyzna” i „Dzierżyńszczyzna”, jako element antysocjalistyczny zostali w komplecie wywiezieni do Kazachstanu (z wyjątkiem tych, którzy pozostali na miejscu rozstrzelani). Osoby te po powstaniu niepodległej Polski w1919r. nie były jej obywatelami, stąd polskie wychodźstwo wKazachstanie nie jest objęte pojęciem „zabużan”.
Zatem Kresy Wschodnie, do których odnoszą się uprawnienia „zabużańskie”, to teren [...]