Abstrakt
Budowa autostrad w Polsce jest nieustającym wyzwaniem gospodarczym. Tranzytowe położenie Polski, zwłaszcza od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej powoduje zwielokrotnienie tych potrzeb. Potrzeba stworzenia wspólnych dróg i autostrad połączonych w ramach państw Unii Europejskiej jest priorytetem Wspólnoty. Wynikają stąd również dla Polski szczególne zobowiązania, przy czym źródłem ich finansowania są - i będą - także Fundusze Europejskie. Nie ulega też wątpliwości, że brak w Polsce dróg szybkiego ruchu, w tym autostrad, stanowi barierę rozwoju gospodarczego kraju, hamuje wymianę międzynarodową, zmniejsza ruchliwość siły roboczej i rozwój gospodarczy regionów. Aktywizacja w tej dziedzinie jest zatem bezwzględnie wskazana.
Program Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad zakłada budowę odcinków autostrad A-1, A-2, A-4/A-18, zlokalizowanych w całości w układzie międzynarodowych korytarzy drogowych przebiegających przez Polskę. Aktualnie Polska posiada w eksploatacji 550 km autostrad, a w 2013 r. - który jest końcowym rokiem programu - sieć autostrad ma wynieść 2085 km.
Powyższe inwestycje ze względu na ich charakter i cel oraz czas, w którym mają powstać, bez wątpienia należy zaliczyć do tzw. inwestycji liniowych, dlatego wymagają szczególnego prawa. Powinno to jednak być prawo dobre, uwzględniające dyrektywy UE, w tym zwłaszcza ochronę interesów osób trzecich, ochronę środowiska i przyrody. Powinno ono być stosowane bez uszczerbku dla litery prawa, ale przy tym być stosowane w sposób przyjazny ludziom i środowisku, a ostoją - tam, gdzie nie da się uniknąć konfliktów - niech będą powołane do ich rozstrzygania sądy.
Podstawowe regulacje prawne
Jakkolwiek prawo normujące omawianą sferę stosunków społecznych można ocenić jako dura lex sed lex, to należy stwierdzić, że takie są potrzeby, zwłaszcza wobec dyrektywy Unii Europejskiej. Wynikają one również z dyrektyw Unii Europejskiej. Takie jednak są potrzeby w tym względzie, zwłaszcza że wynikają one także z dyrektyw Unii Europejskiej.
Podstawowym aktem prawnym w zakresie budowy i eksploatacji autostrad jest ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2571 ze zm.; dalej AutostradyU), a w okresie od 25.4.2003 r. do końca 2007 r., w odniesieniu do lokalizacji autostrad oraz nabywania nieruchomości pod autostrady (rozdział 4 i 5 AutostradyU) - ustawa z dnia 10.4.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. Nr 80, poz. 721 ze zm.; dalej SpecU).
Założeniem AutostradyU w procesie jej tworzenia było, aby regulowała kompleksowo warunki budowy i eksploatacji autostrad, w tym szczególne procedury, mające gwarantować właściwy postęp i jakość budowy. Okazała się ona jednak na tyle niespójna, iż jest nieustająco nowelizowana i wspierana przez inne ustawy. Celem takich rozwiązań jest zapewnienie posiadaczom pojazdów lepszych warunków na przejazd, które przekładają się na wspólne dobra osobiste i gospodarcze. Dlatego przejazd autostradą jest płatny. Jest tak prawie we wszystkich krajach europejskich z nielicznymi wyjątkami np. w Skandynawii i krajach Beneluksu.
Autostrady są zaliczane do dróg krajowych i jako takie stanowią własność Skarbu Państwa (art. 2a oraz 5 ustawy z 21.03.1985 r. o drogach publicznych). Dlatego też AutostradyU określa zasady finansowania autostrad ze środków - utworzonego tą ustawą - Krajowego Funduszu Drogowego (rozdział 6 AutostradyU).
Reprezentantem interesów Skarbu Państwa w sprawach autostrad jest (od początku funkcjonowania AutostradyU) wyodrębniony organ centralny. Obecnie funkcję tę spełnia Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. Organem opiniotwórczym ministra właściwego w sprawach budowy i eksploatacji autostrad jest Rada do spraw Autostrad (art. 17 AutostradyU). Składa się ona m.in. z przedstawicieli zainteresowanych organów administracji publicznej, a zważywszy treść regulaminu Rady, powinna ona zapewniać (co najmniej) właściwym organom decyzyjnym bieżący wpływ informacji koniecznych do budowy i eksploatacji autostrad.
W sprawach autostrad za szczególnie ważne należy uznać rozwiązania prawne dotyczące lokalizacji autostrad oraz nabywanie nieruchomości pod autostrady. AutostradyU zawiera te rozwiązania w rozdziale 4 i 5 - w art. od 21 do 37, z tym że - jak już wspomniano do końca 2007 r. obowiązują rozwiązania zawarte w SpecU.
Przepisy w zakresie lokalizacji autostrad oraz nabywania nieruchomości pod autostrady są szczególnie ważne, ponieważ wywierają wpływ na uzasadnione interesy tych osób fizycznych bądź prawnych, dla których sprawy autostrad nie są tożsame z ich własnym interesem. Mając jednak na względzie priorytet [...]