Abstrakt

W poprzednim artykule (Nieruchomości Nr 11/2006) opisałem, jak zróżnicowane w czasie były możliwości i drogi realizacji uprawnień „zabużańskich”. Po zakończeniu powojennej akcji osadnictwa na tzw. Ziemiach Odzyskanych, dopiero od lat 60. ubiegłego wieku, „zabużanie” mogli sporadycznie uzyskiwać rekompensatę za mienie pozostawione na byłych Kresach Wschodnich RP. Ustawa z 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości uregulowała, a praktyka orzecznicza (administracyjna i sądowa) potwierdziła realizowanie uprawnień z uwzględnieniem pełnej wartości pozostawionych nieruchomości, choć praktyczne możliwości realizacji były bardzo ograniczone.

Dalsze radykalne pogorszenie tej sytuacji nastąpiło po wejściu w życie z dniem 30.1.2004 r. ustawy z 12.12.2003 r. tzw. zabużańskiej, i stan ten trwał do 5.10.2005 r., kiedy to weszła w życie ustawa z 8.7.2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 169, poz. 1418; dalej RekompNierU). Ustawa ta usunęła podstawowe wady prawne i logiczne ustawy poprzedniej i poprawiła zasady i tryb realizacji uprawnień. Warto też zauważyć, że po raz pierwszy użyto oficjalnie terminu „wypędzenie” (art. 1 ust. 1) zamiast serwilistycznego eufemizmu „repatriacja”.

Według aktualnych obecnie uregulowań prawnych osobami uprawnionymi do rekompensaty są nie tylko osoby ewakuowane na podstawie tzw. układów republikańskich (patrz Nieruchomości Nr 10/2006), lecz także te, które zmuszone okolicznościami wojny i podwójnej okupacji, opuściły swoje rodzinne strony, pozostawiając tam cały wielopokoleniowy dobytek. Pojęcie „opuściły” brzmi chłodno i racjonalnie, ale kryje się za tym ogrom krzywdy i tragedii wielu naszych rodaków. Taka regulacja (art. 1 ust. 2 RekompNierU) przywraca do życia normy i zasady stanowiące dorobek orzeczniczy Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego do roku 2003, zanegowany przez poprzednią wadliwą ustawę.

Osobami uprawnionymi są właściciele nieruchomości, którzy w dniu wybuchu wojny - 1.9.1939 r. (nie rozumiem, dlaczego nadal unika się daty 17.9.1939 r.) byli obywatelami polskimi i zamieszkiwali na Kresach Wschodnich, a następnie opuścili to terytorium, oraz którzy posiadają obywatelstwo polskie. Proszę zwrócić uwagę na brak warunku zamieszkiwania obecnie w Polsce. Jest to bardzo ważna regulacja - uprawnienia przysługują również tym Polakom-tułaczom, którzy nie wyzbyli się obywatelstwa, a także tym emigrantom, których bezprawnie pozbawiono obywatelstwa, a teraz je odzyskali. Dotyczy to również spadkobierców. Należy podkreślić, że spadkobiercami uprawnionymi mogą być jedynie osoby fizyczne (wymóg obywatelstwa), spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Regulacja powyższa logicznie dopuszcza składanie stosowych oświadczeń przez strony postępowania lub świadków nie tylko przed sądem, organem administracji publicznej (rządowym lub samorządowym) czy notariuszem, ale i w polskiej placówce konsularnej.

„Zalety” ustawy z 8.7.2005 r.

Ustawa zachowała bardzo istotną regulację mówiącą o niezbywalności prawa do rekompensaty (art. 4 RekompNierU). Dotyczy to zarówno prawa potwierdzonego decyzją na podstawie tej ustawy, jak i przepisów odrębnych, co oznacza decyzje i zaświadczenia uzyskiwane pod rządami omawianych wcześniej ustaw - poprzedniczek. Zasada ta zabrania obrotu handlowego uprawnieniami „zabużańskimi”, nie wyklucza jednak przekazywania uprawnień pomiędzy osobami uprawnionymi w tej samej sprawie, praktycznie dotyczy to możliwości dokonywania cesji pomiędzy członkami najbliższej rodziny, zarówno współwłaścicieli, jak i w gronie spadkobierców (art. 3 RekompNierU).

Ustawa stanowi, że wszystkie złożone dotąd i nierozpatrzone wnioski są nadal honorowane. Zgodnie z przepisami KPA wniosek wszczyna postępowanie, a więc w takich przypadkach mamy do czynienia z postępowaniem w toku i strona (osoba zainteresowana) może domagać się jego zakończenia stosowną decyzją. Ustawa otworzyła dodatkowo możliwość składania wniosków przez osoby uprawnione (b. właściciele lub ich spadkobiercy), które dotąd tego nie uczyniły z różnych, sobie wiadomych, powodów. Termin składania wniosków upływa z dniem 31.12.2008 r.

Wymagane prawem dokumenty

Składając wniosek, osoba uprawniona zobowiązana jest dołączyć dowody, z których jednoznacznie wynikają następujące okoliczności, będące podstawą orzeczenia przez wojewodę o prawach do rekompensaty:

1. że wnioskodawca (lub jego spadkodawca) posiadał na Kresach Wschodnich RP nieruchomość (w domyśle - był jej właścicielem) i jaka była to nieruchomość, z jakimi częściami składowymi,

2. że opuścił tę nieruchomość, kiedy i w jakich okolicznościach związanych z wojną i okupacją,

3. że był [...]