Abstrakt

Nabywanie nieruchomości mogło nastąpić odpłatnie lub tez nieodpłatnie. Organem uprawnionym do wydawania aktów własności ziemi był właściwy ds. rolnych organ Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Postępowanie w sprawie nabycia własności mogło być wszczęte na wniosek lub z urzędu. Ostateczna decyzja (akt własności ziemi) stwierdzająca nabycie własność nieruchomości stanowiła podstawę do ujawnienia nowego stanu własności w księdze wieczystej oraz w ewidencji gruntów.

Akty nadania, orzeczenia o wykonaniu aktu nadania, akty własności ziemi

W chwili objęcia przez władze państwowe terenów Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska rozpoczęto przeprowadzanie akcji osiedleńczej i reformy rolnej. Już w roku 1944 został wydany przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego Dekret z 6.9.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13). Pierwotnie dekret ten nie obowiązywał na obszarze Ziem Odzyskanych. Zmienił to Dekret z 13.11.1945 r. o zarządzie Ziem Odzyskanych (Dz.U. Nr 51, poz. 259), który rozciągnął moc obowiązywania przepisów z 1944 r. na teren Ziem Odzyskanych (ziemie zachodnie i północne).

Dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej obowiązywał do czasu wydania Dekretu z 6.9.1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. Nr 49, poz. 279). Przepisy dekretu nie naruszały przepisów dotyczących przejścia majątku niemieckiego na własność państwa (Dekret z 6.5.1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych - Dz.U. Nr 17, poz. 97, zastąpiony w 1946 r. Dekretem z 8.3.1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich - Dz.U. Nr 13, poz. 87 ze zm.).

Dekret o ustroju rolnym przeznaczył na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska wszelkie nieruchomości ziemskie z wyjątkiem tych, które w dniu wejścia w życie niniejszego dekretu stanowiły własność osób fizycznych, na tworzenie gospodarstw rolnych i działek osadniczych oraz uzupełnienie gospodarstw rolnych nieżywotnych. Nieruchomości te stanowiły tzw. zapas ziemi stając się z mocy prawa własnością Państwa tworząc Państwowy Fundusz Ziemi.

W celu ujawnienia prawa własności nieruchomości, przyjętych na rzecz Państwa a także do wykreślenia obciążeń hipotecznych, stosować się miało odpowiednio przepisy Dekretu z 8.8.1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz.U. Nr 39, poz. 233). Podstawą do ujawniania praw Skarbu Państwa do przejętych nieruchomości był także Dekret z 28.10.1947 r. o mocy prawnej ksiąg wieczystych na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. Nr 66, poz. 410). Uznawał on bowiem, że prowadzone według dotychczasowych przepisów księgi wieczyste tracą moc co do nieruchomości położonych poza granicami administracyjnymi miast, a wchodzących w skład zapasu ziemi w rozumieniu Dekretu z 6.9.1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. Nr 49, poz. 279). Księgi te jednak zachowują znaczenie dokumentów z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z przepisów o mocy obowiązującej orzeczeń wydanych przez sądy niemieckie (dekret z 6.6.1945 r. o mocy obowiązującej orzeczeń sądowych wydanych w okresie okupacji niemieckiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 25, poz. 151). Nabywcami gospodarstw mogli być obywatele polscy, którzy przybyli na obszar Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska w ramach akcji osiedleńczej, kierowanej przez władze państwowe, bądź posiadają grunty rolne za zgodą władz państwowych. Mogli być również nabywcami gospodarstw rolnych (działek) te spośród osób stale zamieszkałych przed 1.1.1945 r. na obszarze Ziem Odzyskanych, które uzyskały lub uzyskają obywatelstwo polskie. Gospodarstwa (działki) nabywane były odpłatnie za cenę odpowiadającą szacunkowi składników gospodarstwa (działki). Wyznaczenie nabywcy gospodarstwa następowało w drodze orzeczenia właściwej władzy (władze administracji ogólnej i powołane przy nich powiatowe oraz wojewódzkie komisje osadnictwa rolnego) w formie akt nadania. Zawierał on następujące dane: kolejny numer, podstawę prawną, nazwisko i imię osadnika, oznaczenie nieruchomości (numery działek lub określenie położenia), powierzchnię gruntów, charakterystykę budynków, inwentarza żywego i martwego, podpisy członków komisji osadnictwa rolnego, pouczenie o obowiązkach osadnika, informację, że ujawnienie praw własności w księdze wieczystej nastąpi po ustaleniu ceny nabycia i granic nadanego gospodarstwa.

Prawa wynikające z aktu nadania miały charakter osobisty, były niezbywalne i nie podlegały dziedziczeniu. W razie śmierci osoby, która uzyskała akt nadania, jeżeli śmierć ta nastąpiła przed orzeczeniem o wykonaniu aktu nadania, członkowie rodziny, którzy ze zmarłym pozostawali we wspólnocie gospodarczej, mieli pierwszeństwo przed wszystkimi innymi osobami do otrzymania tego samego gospodarstwa (działki) w trybie dekretu. Przeniesienie prawa własności nadanego gospodarstwa (działki) na nabywcę następowało w drodze [...]