Abstrakt
Unijny dorobek prawny zawiera bogate regulacje związane z równouprawnieniem płci, rozumianym jako równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Stosowne regulacje zawarto w Karcie praw podstawowych UE – art. 23 stanowi bowiem, że należy zapewnić równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w tym w zakresie zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia. Jednakże zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie reprezentowanej. Unia może podejmować (zgodnie z art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) działania niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji, m.in. ze względu na płeć. Wypełniając założone cele, wydano wiele aktów mających na celu gwarantowanie równouprawnienia płci1.
Analiza orzecznictwa TSUE związanego z równouprawnieniem płci w zakresie dostępu do świadczeń emerytalnych pozwala dostrzec, że zagadnienie to jest niejednokrotnie uwikłane w dużo szersze konteksty prawne aniżeli same wyznaczniki w postaci wieku i płci. Bezsporne jest, że uzależnienie wieku emerytalnego od płci to nierówne traktowanie ze względu na kryterium niedozwolone. Dokonany przegląd orzecznictwa TSUE (część I i II) pozwala wyznaczyć dodatkowe granice związane z (nie)możliwością różnicowania sytuacji prawnej w dostępie do świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego (ubezpieczenia emerytalnego) w zależności od płci.
ZBIORCZE TEZY:
1) jeśli państwo członkowskie przewiduje różny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn dla celów przyznania emerytur z tytułu wieku i z tytułu przejścia w stan spoczynku, zakres dozwolonego odstępstwa jest ograniczony do tych form dyskryminacji, które są konieczne i obiektywnie powiązane z różnicą w wieku emerytalnym;2) nie jest zgodne z prawem Unii i jego ogólnymi zasadami równego traktowania i niedyskryminacji, że w zastosowaniu przepisów krajowego systemu emerytalnego danego państwa członkowskiego odnoszących się do wieku wymaganego do nabycia uprawnień do świadczeń emerytalnych „normalny wiek emerytalny” w rozumieniu art. 11 ust. 1 tiret drugie rozporządzenia Nr 1257/1999 został określony odmiennie w zależności od płci wnoszącego o wsparcie w przejściu na wcześniejszą emeryturę w rolnictwie, w odniesieniu zaś do wnioskodawców płci żeńskiej – w zależności od liczby wychowanych przez zainteresowaną osobę dzieci;3) dyrektywę Nr 79/7/EWG należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które wymaga od osoby, która dokonała zmiany płci, spełnienia nie tylko kryteriów natury fizycznej, społecznej i psychologicznej, lecz również warunku niepozostawania w związku małżeńskim z osobą przynależącą do płci, którą nabyła w wyniku tej zmiany, aby móc ubiegać się o przyznanie emerytury państwowej z chwilą osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego przewidzianego dla osób przynależących do nabytej przez nią płci;4) ogólna polityka rozwiązywania stosunków pracy skutkująca rozwiązaniem stosunku pracy z pracownicą tylko z powodu osiągnięcia przez nią wieku, z którym wiąże się nabycie uprawnień emerytalnych, który to wiek jest różny dla mężczyzn i kobiet na mocy prawa krajowego, stanowi przejaw niedozwolonej dyskryminacji ze względu na płeć;5) uregulowanie krajowe, na mocy którego pracownicy zatrudnieni w określonym charakterze, którzy osiągnęli wiek emerytalny równy dla obu płci (45 lat) mogą – w trakcie dwuletniego okresu przejściowego – zdecydować się na kontynuowanie kariery zawodowej aż do osiągnięcia poprzednio obowiązującego wieku emerytalnego (47 lat dla kobiet i 52 lata dla mężczyzn), stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć w rozumieniu dyrektywy Nr 2006/54/WE;6) dyskryminacja mężczyzn w ramach pracowniczych programów emerytalnych polegająca na ustalaniu różnego powszechnego wieku emerytalnego dla mężczyzn i kobiet jest niezgodna z prawem;7) art. 141 WE stoi na przeszkodzie przyjęciu, w braku obiektywnego uzasadnienia, w programie emerytalnym, celem wyeliminowania sprzecznej z tym postanowieniem dyskryminacji wynikającej z wprowadzenia różnego w zależności od płci powszechnego wieku emerytalnego, środka ujednolicającego z mocą wsteczną powszechny wiek emerytalny uczestników tego programu z powszechnym wiekiem emerytalnym osób znajdujących się wcześniej w mniej korzystnej sytuacji, za okres między zawiadomieniem o tym środku a jego przyjęciem, nawet w sytuacji gdy środek taki jest dozwolony przez prawo krajowe i przez akt założycielski tego programu emerytalnego;8) ustanowienie odmiennego wieku przejścia w stan spoczynku dla kobiet i mężczyzn zajmujących stanowiska sędziów sądów powszechnych, sędziów SN i prokuratorów, stanowi uchybienie zobowiązaniom, które ciążą na kraju członkowskim na mocy art. 157 TFUE oraz dyrektywy Nr 2006/54/WE.