Abstrakt
Swobodny przepływ pracowników jest jedną z podstawowych zasad funkcjonowania UE, a równe traktowanie i zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową jest jej nieodłącznym dopełnieniem. W ostatnich latach zasady te znalazły się jednak pod silną presją będącą pochodną wyraźnego rozdźwięku między interesami społecznymi a gospodarczymi poszczególnych państw członkowskich UE. Rozdźwięk ten wydaje się przy tym wyjątkowo dojmujący w kontekście prawa do równego traktowania pracowników wysoko mobilnych, co ostatnimi czasy uwidocznił m.in. będący przedmiotem niniejszego opracowania wyrok TSUE w sprawie Dobersberger. Orzeczenie to, wydane na kanwie sprawy dotyczącej sytuacji prawnej pracowników delegowanych do pracy w pociągu międzynarodowym, w istocie rewiduje zakres stosowania europejskich ram prawnych dotyczących delegowania pracowników w ramach świadczenia usług, stawiając pod znakiem zapytania docelowy zasięg wznowionego procesu konwergencji społecznej w UE.
TEZY ZBIORCZE
Artykuł 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71/WE dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług należy interpretować w ten sposób, że:– nie obejmuje on świadczenia – w ramach umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorstwem mającym siedzibę w jednym państwie członkowskim a przedsiębiorstwem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim (związanym umową z przewoźnikiem kolejowym mającym siedzibę w tym samym państwie członkowskim) – serwisu w wagonach, usług sprzątania lub cateringu przez pracowników najemnych pierwszego przedsiębiorstwa lub przez pracowników oddanych mu do dyspozycji przez przedsiębiorstwo również mające siedzibę w tym pierwszym państwie członkowskim, w pociągach międzynarodowych, które przejeżdżają przez terytorium drugiego państwa członkowskiego, w przypadku gdy pracownicy wykonują znaczącą część pracy związanej z tymi usługami na terytorium pierwszego państwa członkowskiego, gdzie rozpoczynają lub kończą służbę.
Uwagi wstępne
Delegowanie pracowników, obejmujące sytuację, w której pracodawca mający siedzibę w państwie członkowskim tymczasowo deleguje swoich pracowników na terytorium innego państwa członkowskiego w ramach umowy o świadczenie usług, tzw. delegowania wewnątrzgrupowego lub za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej prowadzącej działalność na terytorium innego państwa członkowskiego, jest współcześnie jedną z najszybciej rozwijających się form transgranicznej mobilności pracowników. W latach 2010–2018 liczba delegowanych pracowników w UE wzrosła z 1100 000 do 1800 0001. Co istotne, pomimo skoncentrowanego charakteru ww. mobilności (40% przypadków delegowania następuje w przemyśle budowlanym2) od przeszło 20 lat wydaje się ona stanowić jedno z kluczowych wyzwań regulacyjnych dla prawodawcy europejskiego i nie mniejsze wyzwanie aplikacyjne dla judykatury europejskiej. Debata sądowa na poziomie UE na temat tego, które przepisy powinny mieć zastosowanie do pracowników delegowanych, rozpoczęła się już pod koniec lat 80. ubiegłego wieku3. W sprawie Rush Portuguesa4 TSUE orzekł, że sytuacja pracowników delegowanych w ramach świadczenia usług podlega ocenie z punktu widzenia swobody świadczenia usług, a nie na mocy (obecnego) art. 45 TFUE regulującego swobodę przepływu pracowników. Co prawda sprawa ta dotyczyła kwestii nałożenia grzywny na pracodawcę mającego siedzibę w Portugalii za nieposiadanie zezwolenia na pracę dla pracowników delegowanych do Francji i nie dotykała explicite kwestii równego traktowania pracowników, niemniej jednak dała podstawę do wnioskowania, że prawo UE nie wymaga, aby pracownicy delegowani byli traktowani „na równi” z pracownikami lokalnymi5. Wyrok Trybunału posłużył jednocześnie jako trzon koncepcyjny dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.12.1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług6, przyjętej po trwających pięć lat negocjacjach, jako odpowiedź ustawodawcy europejskiego na problemy zarysowane m.in. w orzecznictwie TSUE. Celem wprowadzenia stosownej regulacji na płaszczyźnie ponadnarodowej było osiągnięcie równowagi między promowaniem transgranicznego świadczenia usług, zapewnieniem ochrony pracownikom delegowanym oraz zagwarantowaniem równych warunków działania zarówno lokalnym, jak i zagranicznym przedsiębiorcom. W szczególności instrument ten pozwalał na narzucenie przedsiębiorstwom delegującym zasad minimalnej ochrony państwa przyjmującego, w tym m.in. przepisów dotyczących minimalnych stawek, urlopów, bezpieczeństwa w miejscu pracy czy równego traktowania mężczyzn i kobiet. Pomimo wyraźnego przenikania się wymiaru gospodarczego i społecznego, zarówno po stronie celów, jak i efektów dyrektywy7, wykładnia jej przepisów przez TSUE (zob. sprawy Laval8, Rüffert9 i Luxembourg10) doprowadziła de facto do negatywnej integracji pracowników delegowanych z systemem stosunków pracy państwa przyjmującego. Co prawda TSUE skłonny był uznać, że UE jest czymś więcej niż tylko gospodarką rynkową, w związku z czym swobody gospodarcze, takie jak swoboda świadczenia usług, muszą być zrównoważone z celami społecznymi UE (w tym z wysokim poziomem zatrudnienia i odpowiednią ochroną socjalną11), niemniej jednak stwierdził jednocześnie, że przepisy dyrektywy dotyczącej delegowania pracowników powinny służyć nie tylko jako podstawa ochrony socjalnej pracowników, ale także jako jej górny pułap. W konsekwencji równe traktowanie pracowników i ochrona przed nieuczciwą konkurencją oparta na różnicach płacowych przez lata zmuszone były ustąpić niejako miejsca wymiarowi ekonomicznemu, tj. swobodnemu przepływowi usług12. Problematyka ta, pomimo podjętej przez ustawodawcę europejskiego próby usystematyzowania zasad dotyczących delegowania pracowników w dyrektywie 2014/67/UE w sprawie egzekwowania dyrektywy 96/71/WE (tzw. dyrektywa wdrożeniowa)13, powróciła na forum europejskie 15.7.2014 r., kiedy to ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej J.-C. Juncker zobowiązał się przed Parlamentem Europejskim do przeprowadzenia ukierunkowanego przeglądu dyrektywy o delegowaniu pracowników w celu zapewnienia, że „w Unii ta sama praca w tym samym miejscu [jest] wynagradzana w ten sam sposób”14. Komisja Europejska przedstawiła wniosek w sprawie przeglądu dyrektywy o delegowaniu pracowników z 8.3.2016 r. Dyrektywa 2018/957 zmieniająca dyrektywę 96/71/WE dotyczącą delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (tzw. dyrektywa rewizyjna)15, w istocie zmierzająca do „wprowadzenia zrównoważonych ram dotyczących swobody świadczenia usług i ochrony pracowników delegowanych, które są niedyskryminujące, przejrzyste i proporcjonalne”16, została przyjęta po dwóch latach negocjacji17. Co istotne, chociaż okres transpozycji dyrektywy do porządków krajowych upłynął 30 lipca bieżącego roku, ten rozdział ustawodawczy wydaje się jeszcze nie w pełni zamknięty. Zarówno rząd polski18, jak i rząd węgierski19 wniosły do TSUE skargę o unieważnienie dyrektywy rewizyjnej. Jednocześnie nadal wiele wątpliwości rodzi zróżnicowany sposób transpozycji ww. przepisów do poszczególnych porządków krajowych20 czy wreszcie, jak potwierdza będące przedmiotem niniejszego opracowania orzeczenie w sprawie Dobersberger21, niejednorodna wykładnia zakresu stosowania unijnych ram prawnych dotyczących delegowania pracowników.(Non)Equal treatment of highly mobile workers
The free movement of workers constitutes one of the fundamental principles of the functioning of the European Union, whereas equal treatment and the prohibition of discrimination on the basis of nationality is an inherent addition to it. In recent years, however, these principles have come under strong pressure, as a result of a clear discord between the social and market interests of different EU member states. This discord seems to be particularly striking in the context of the right to equal treatment of highly mobile workers, as the Dobersberger judgment of the European Court of Justice has recently demonstrated. This judgment, which is founded on a case concerning the legal situation of workers posted to work on an international train, in fact revises the scope of the European legal architecture for the posting of workers in the framework of the provision of services, thus putting into question the ultimate reach of the renewed process of social convergence in the EU. Keywords: providing services in international trains, directive 96/71/EC, freedom of providing services, Article 56 TFEU, Michael Dobersberger v. Magistrat der Stadt Wien, C-16/18Słowa kluczowe: świadczenie usług w pociągach międzynarodowych, dyrektywa 96/71/WE, swoboda świadczenia usług, art. 56 TFUE, Michael Dobersberger v. Magistrat der Stadt Wien, C-16/18