Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autorka poddaje analizie problematykę związaną z rozliczaniem noclegów kierowców w trakcie podróży zagranicznych w kontekście ich bezpłatnego zapewnienia przez pracodawców. Zagadnienie to ma duże znaczenie dla pracodawców oraz kierowców odbywających częste podróże międzynarodowe zatrudnionych w przedsiębiorstwach transportowych i spedycyjnych. Uwagi wstępne W ostatnim roku kalendarzowym spore emocje w orzecznictwie wywołało rozliczanie noclegów kierowców w trakcie podróży zagranicznych. Kwestia ta była najpierw (w latach 2011–2013) przedmiotem kilku orzeczeń SN. Z kolei w 2014 r. SN wydał w tym przedmiocie dwie uchwały, tj. z 12.6.2014 r.1 oraz z 7.10.2014 r.2, które stały się swego rodzaju przełomem w dotychczasowej linii orzeczniczej. Głównym przedmiotem sporu jest wykładnia pojęcia bezpłatnego noclegu na tle § 16 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29.1.2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej3. Zgodnie z jego § 16 za nocleg podczas podróży zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem, w granicach limitu określonego w poszczególnych państwach w załączniku do rozporządzenia. Nie są to przy tym kwoty niskie. Przykładowo w Niemczech taki limit określono na 150 euro, w Słowacji na 120 euro, w Szwajcarii na 200 euro. Przepis stanowi, iż w razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% tego limitu. Ryczałt ten nie przysługuje za czas przejazdu. W każdym przypadku zwrot kosztów w wysokości faktycznie poniesionej lub ryczałtowej nie przysługuje jednak pracownikowi, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewniają pracownikowi bezpłatny nocleg. Podobne rozwiązanie ustawodawca przewidział w przypadku podróży krajowych4. Sprawa jest więc stosunkowo prosta, jeśli pracownik nocował w hotelu i przedstawił rachunek z tego tytułu. Wówczas otrzyma zwrot kosztów w ramach określonego limitu. Jeśli nie dostarczył rachunku za nocleg (np. zgubił albo nocował u podmiotu, który nie wystawiał rachunku), przysługuje mu ryczałt w wysokości 25% limitu. Najwięcej kontrowersji wywołuje trzecia sytuacja, tj. kiedy pracodawca zapewnia pracownikowi bezpłatny nocleg. W takim przypadku pracownikowi nie przysługuje bowiem ani zwrot kosztów noclegu, ani 25% ryczałtu ustalonego w rozporządzeniu. Do 2008 r. w orzecznictwie sporne było, czy kierowca transportu międzynarodowego w ogóle przebywa w podróży służbowej i przysługują mu należności z tego tytułu. W uchwale z 19.11.2008 r.5 przyjęto, że taki kierowca nie przebywa w podróży służbowej, ponieważ praca nie może polegać na odbywaniu samych podróży służbowych. Podróż służbowa powinna być zjawiskiem incydentalnym w pracy pracownika. W ten sposób w praktyce pozbawiono kierowców prawa do diet oraz zwrotu kosztów podróży. W celu uniknięcia tego skutku ustawą z 12.2.2010 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw6, która weszła w życie 3.4.2010 r., w art. 2 ustawy z 16.4.2004 r. o czasie pracy kierowców7 dodano pkt 7 wprowadzający definicję podróży służbowej kierowców. Zgodnie z tą regulacją podróż służbowa to każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy:
a) przewozu drogowego poza siedzibę pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz poza inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały, lub b) wyjazdu poza taką miejscowość, w celu wykonania przewozu drogowego.Ponadto dodano art. 21a CzasKierU, na podstawie którego kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w art. 775 § 3–5 KP. Tym samym wprost przesądzono, że kierowcom przysługują takie same świadczenia z tytułu podróży jak pozostałym grupom pracowników, w tym prawo do zwrotu kosztów noclegu i innych wydatków związanych z podróżami. W tym kontekście powstaje zagadnienie, jak w świetle rozporządzenia w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej należy rozumieć zapewnienie przez pracodawcę „bezpłatnego noclegu” dla kierowcy. Regulacje prawa unijnego oraz ustawa o czasie pracy kierowców posługują się bowiem pojęciem zapewnienia przez pracodawcę „odpowiedniego miejsca do spania” dla odbioru odpoczynku. Czy zatem do spełnienia warunku „bezpłatnego noclegu” na tle rozporządzenia wystarczające jest zapewnienie „odpowiedniego miejsca do spania” w kabinie samochodu w rozumieniu przepisów prawa unijnego oraz przepisów ustawy o czasie pracy kierowców? Ustawodawca niestety nie uregulował wystarczająco precyzyjnie tego zagadnienia. W najnowszych uchwałach z czerwca oraz z października 2014 r. SN przyjął wykładnię korzystną dla pracowników, wyrażając pogląd, że pojęcia te są rozbieżne. Niemniej pogląd taki, mimo że ze sprawiedliwościowego punktu widzenia może wydawać się słuszny i stanowi istotną wskazówkę co do postępowania na przyszłość dla pracodawców, może wzbudzać wiele kontrowersji, zarówno na tle wykładni literalnej, jak i celowościowej odpowiednich regulacji w tym zakresie.