Monitor Prawa Pracy
nr 3/2015
Dodatkowe roczne wynagrodzenie
Autorka jest radcą prawnym.
Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autorka poddaje szczegółowej analizie problematykę tzw. dodatkowego wynagrodzenia rocznego, które przysługuje pracownikom zatrudnionych w jednostkach sfery budżetowej. Omawia m.in. przesłanki negatywne oraz pozytywne nabycia tego świadczenia a w szczególności spełnienie warunku, który ustawodawca określa jako „przepracowanie”.
Uwagi wstępne
Ustawa z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej1 reguluje problematykę dodatkowego wynagrodzenia rocznego, czyli zasady nabywania tego prawa oraz ustalania jego wysokości, a wreszcie jego wypłacania (art. 1). Wynagrodzenie roczne pełni rolę świadczenia motywacyjnego dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sfery budżetowej, ponieważ jego celem jest zapewnienie dodatkowej gratyfikacji za nienagannie świadczoną pracę. Trybunał Konstytucyjny uznał, że cechy relewantne pozwalające na wypłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego to status pracownika jednostki sfery budżetowej oraz efektywnie i nienagannie przepracowany okres uprawniający do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia2. Również w orzecznictwie SN zauważa się, że wynagrodzenie roczne jest odpowiednikiem premii z zysku w sferze gospodarczej i przysługuje pracownikowi za indywidualny wkład pracy, choć w przypadku pracowników sfery budżetowej liczony nie wynikiem ekonomicznym osiągniętym przez pracodawcę i czasem przepracowanym przez pracownika, ale wyłącznie według miernika czasowego. Dlatego czas przepracowany w roku kalendarzowym powinien mieć wpływ na wysokość tego wynagrodzenia nie tylko co do jego wymiaru (proporcjonalnego do przepracowanego czasu w roku kalendarzowym), ale także co do ustalania podstawy jej wymiaru, przez uwzględnienie zasadniczo wynagrodzenia za pracę rzeczywiście wykonaną3. W judykaturze przyjmuje się, że wynagrodzenie roczne stanowi składnik wynagrodzenia za pracę i jest traktowane jako element treści stosunku pracy w jednostkach sfery budżetowej. Ma ono charakter stały, jest ściśle związane ze stosunkiem pracy i nie ma charakteru uznaniowego, a ustawodawca nazywa je wprost „dodatkowym «wynagrodzeniem» rocznym”4. Trybunał konsekwentnie przyjmuje także, że świadczenie to mieści się w szeroko rozumianym pojęciu wynagrodzenia za pracę5.
Wynagrodzenie roczne nie ma charakteru powszechnego, ponieważ przysługuje wyłącznie określonej grupie podmiotów. Wskazuje się nawet, że adresatami tego świadczenia jest specyficzna grupa zatrudnionych6, czyli pracownicy jednostek sfery budżetowej. Ustawodawca w art. 1 ust. 2 DodatWynU wskazuje, jakie grupy pracowników zalicza do tej kategorii, a w ust. 3 wylicza z kolei kategorie podmiotów, do których przepisów ustawy się nie stosuje. W jednostkach sfery budżetowej wynagrodzenie roczne wypłacane jest obligatoryjnie. Pracodawca nie ma więc możliwości wyboru co do wypłaty bądź nie tego świadczenia. Oczywiście nie ma żadnych przeszkód, by i pracodawcy „pozabudżetowi” mogli takie świadczenie wypłacać. Dodatkową pensję wypłacaną raz w roku mogą przewidywać akty prawa wewnątrzzakładowego (np. regulaminy wynagradzania). W praktyce jednak pracodawcy niezobligowani do wypłaty wynagrodzenia rocznego przez ustawę świadczenia takiego nie wprowadzają. Wynagrodzenie roczne przysługuje wyłącznie pracownikom, czyli podmiotom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Uprawnienia tego nie mają więc osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych (np. zlecenia, o dzieło). Bez znaczenia jest także wymiar czasu pracy, gdyż wynagrodzenie roczne przysługuje również osobom zatrudnionym w niepełnym wymiarze godzin.
