Monitor Prawa Pracy
nr 9/2013
Pozorna umowa o pracę nie stanowi tytułu ubezpieczenia
Autor jest Sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach.
Abstrakt
Rozstrzygnięcie o pozorności umowy ma bardzo poważne konsekwencje zarówno w zakresie istnienia ubezpieczenia społecznego, jak i możliwości korzystania z różnego rodzaju świadczeń z ubezpieczeń społecznych, stąd też w niniejszym opracowaniu autor omawia to zagadnienie na tle orzecznictwa sądów, w tym w szczególności SN.
Uwagi wstępne
W praktyce częstym przedmiotem sporów w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest określenie, czy strony faktycznie łączyła umowa o pracę, czy też była to tylko czynność pozorna, mająca na celu uzyskanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, takich jak zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński czy emerytura. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w razie ustalenia, że umowa o pracę miała charakter pozorny, wydaje bowiem decyzję stwierdzającą, że dana osoba nie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej umowy, a w dalszej konsekwencji odmawia jej wszelkich związanych z tym świadczeń lub zobowiązuje ją do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Ocena więc, czy umowa o praca była faktycznie zawarta tylko dla pozoru, ma istotne znaczenie praktyczne.
Podleganie ubezpieczeniu
W myśl art. 6 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych1 obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze RP są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. Według zaś art. 13 SysUbSpołU obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniami wynikającymi z art. 8 ust. 2 i 2a SysUbSpołU. W myśl zaś tych przepisów – jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 art. 8 SysUbSpołU – dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Natomiast za pracownika, w rozumieniu SysUbSpołU, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a SysUbSpołU). Pojęcie pracownika na gruncie SysUbSpołU jest zatem nieco szersze niż w Kodeksie pracy.
Cechy umowy o pracę
Cechy stosunku pracy określa zasadniczo art. 22 § 1 KP, według którego przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go zatem od innych stosunków prawnych to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia2. Zatrudnienie w ww. warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22 § 11 KP). Oznacza to, że w razie nawiązania przez strony umowy, na mocy której osoba fizyczna zobowiązuje się do wykonywania osobiście pracy, w sposób ciągły i podporządkowany poleceniom pracodawcy lub przełożonego oraz gdy praca ma być wykonywana w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę, to umowa taka ma cechy umowy o pracę. Ustalenie, iż strony łączy stosunek pracy, jest niezależne od nazwy, jaką te nadały łączącej je umowie. Samo więc zatytułowanie umowy jako umowy o pracę nie [...]
