Abstrakt

W materii prawa pracy nie poświęcono zasadniczo odrębnych regulacji odnoszących się do samego pojęcia zgromadzenia pracowniczego, niemniej ustawa z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych¹ w rozdziale 4 reguluje zasady przeprowadzania legalnego strajku. W niniejszym opracowaniu autorka omawia etapy sporu zbiorowego, z uwzględnieniem strajku jako szczególnej formy zgromadzenia pracowniczego.

Uwagi wstępne

Strajk w rozumieniu SporyZbiorU to powszechne i niezbywalne prawo oporu pracowników wobec pracodawcy lub też reakcja pracowników na działania pracodawcy zmierzające do kształtowania warunków zatrudnienia, wynagrodzenia, które pośrednio wpływają na warunki życia pracowników oraz ich rodzin². Prawo to, zdaniem Komitetu Wolności Związkowych Międzynarodowej Organizacji Pracy, przysługuje pracownikom i organizacjom związkowym. Regulacje prawne zezwalające na organizację legalnego strajku zostały zawarte także w art. 59 ust. 3 Konsty- ­tucji stanowiącym, że związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Konstytucja, co podkreślane jest przez doktrynę, nie gwarantuje jednak uczestnikom prawa do strajkowania bez ryzyka odpowiedzialności prawnej, w razie np. gdy strajk okaże się nielegalny³, jednakże wszelkie wątpliwości związane z wykładnią przepisów regulujących strajk powinno rozstrzygać się na rzecz, a nie przeciw jego wolności⁴. Strajk, rozumiany przez ustawodawcę jako zbiorowe powstrzymywanie się pracowników od wykonywania pracy⁵, mające na celu rozwiązanie istniejącego sporu zbiorowego, stanowi jednak niewątpliwie pewną szczególną formę zgromadzenia pracowniczego. Z definicji ustawowej wynika, że omawiana forma musi mieć charakter zbiorowy, a nie indywidualny, a zatem strajk nie jest dopuszczalny, w sytuacji gdy obowiązujące przepisy przewidują procedury stwarzające pracownikowi możliwość dochodzenia roszczeń indywidualnych⁶. Na wstępie zaznaczyć należy, że w tej szczególnej formie zgromadzenia zakłada się, z mocy ustawy, ograniczony krąg uczestników, gdyż mogą być nimi wyłącznie pracownicy, nie zaś przypadkowe, postronne osoby chcące poprzeć określoną ideę. Przy czym pracownik korzystający z zaplanowanego urlopu wypoczynkowego nie ma podstaw wystąpienia do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie mu lub przesunięcie zaplanowanego urlopu w celu wzięcia udziału w strajku⁷. Dla legalnego przeprowadzenia strajku muszą zostać wyczerpane poprzedzające go etapy. Do nich, uznanych przez doktrynę za ireniczne⁸, zalicza się obligatoryjne rokowania oraz mediację.

Rokowania

Istotą rokowań jest przeprowadzenie rozmów pomiędzy samymi stronami konfliktu, tj. po stronie pracowniczej – wyłącznie związki zawodowe, natomiast po stronie pracodawcy – on sam lub organizacje pracodawców⁹. W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż rokowania są najbardziej naturalną próbą usunięcia konfliktu, gdyż ich istota polega na popieraniu i respektowaniu przez państwo wypracowanego przez same strony konsensusu¹⁰. Przedstawione stanowisko określa rokowania w ścisłym tego słowa znaczeniu, niemniej występuje ono także jako pojęcie znacznie szersze, tj. jako niesformalizowana metoda pozwalająca stronom konfliktu na jego pokojowe rozwiązanie, niezależnie od etapu zaawansowania sporu¹¹. W trakcie zasadniczych rokowań należy poinformować także właściwego okręgowego inspektora pracy o ich przebiegu. Ten etap rozwiązywania sporów może zakończyć się zawarciem porozumienia¹², które zgodnie z art. 9 KP będzie mieć charakter autonomicznych źródeł prawa pracy¹³, lub też w razie braku takiej możliwości – podpisaniem protokołu rozbieżności z precyzyjnym wskazaniem stanowisk stron. Wówczas automatycznie oznacza to przejście do drugiej fazy pokojowych, obligatoryjnych metod rozwiązywania sporu, tj. do mediacji.

Mediacja

Istotą mediacji, w odróżnieniu od poprzedniej fazy sporu zbiorowego, jest fakt obecności mediatora w trakcie przeprowadzenia wszelkich czynności zmierzających do rozstrzygnięcia konfliktu. Mediator w j. staropolskim to jednacz i do tego według ustawodawcy sprowadza się jego rola, samą mediację zaś można uznać za swoistą kontynuację rokowań ze sformalizowanym udziałem osoby trzeciej¹⁴. Na tym etapie rozwiązywania sporu zbiorowego dopuszczalne jest także przeprowadzenie specyficznej odmiany strajku, tj. strajku ostrzegawczego. Możliwość jego ogłoszenia przysługuje organizacji sporu zbiorowego reprezentującej interesy pracowników, która była inicjatorem konkretnego sporu. Oznacza to, co podkreślane jest w literaturze, że z takiego uprawnienia nie może korzystać organizacja związkowa, która przyłączyła się do trwającego już sporu zbiorowego¹⁵. Przebieg strajku ostrzegawczego jest ściśle limitowany przepisami omawianej ustawy i to zarówno co do długości, jak i jego powtarzalności. Mianowice może on być przeprowadzony tylko raz, w wymiarze nieprzekraczającym 2 godzin. Korzystanie z tego środka przymusu ma sens, w sytuacji gdy przebieg mediacji nie rokuje szans na osiągnięcie porozumienia przed upływem 14 dni od dnia zgłoszenia sporu zbiorowego lub przed upływem terminu, na który organizacja związkowa zgodziła się przesunąć strajk.

Mediacja może zakończyć się analogicznie jak przy rokowaniach, tj. porozumieniem lub w przypadku jego braku – sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. Zaznaczyć należy, że czynności te muszą odbywać się z udziałem mediatora. Wyraźna różnica w zakresie przeprowadzenia strajku pojawia się właśnie na tym etapie, gdyż jeżeli taka jest wola stron, mogą one rozpocząć przygotowania do jego organizacji. Oznacza to, że droga do organizacji legalnego strajku zostaje co do zasady otwarta po wyczerpaniu dwóch pierwszych pokojowych i obligatoryjnych metod rozwiązania istniejącego konfliktu¹⁶. Oczywiście przeprowadzenie rokowań i mediacji zakończonych brakiem osiągnięcia porozumienia nie oznacza automatycznej procedury prowadzącej do przygotowania strajku, a jedynie taką możliwość, gdyż ustawodawca przewiduje także w obronie praw i interesów stosowanie innych niż strajk form akcji protestacyjnych.

Akcje protestacyjne

Przedmiotem tak rozumianych akcji protestacyjnych mogą być tylko te kwestie sporne, które zgodnie z ustawą mogą zostać objęte strajkiem. Ich rozpoczęcie może nastąpić tuż po zakończeniu, bez osiągnięcia porozumienia, pierwszej pokojowej i obligatoryjnej metody rozwiązywania sporów zbiorowych, tj. po rokowaniach. Tak rozumiany przejaw wyrażania swego stanowiska w zakresie istniejącego konfliktu może być kontynuowany od chwili jego rozpoczęcia przez całą pokojową procedurę zmierzającą do jego rozwiązania, natomiast wg niektórych autorów, może nastąpić także podczas [...]