Monitor Prawa Pracy

nr 6/2013

Zakres i znaczenie fikcji prawnych w przepisach Kodeksu pracy o rozwiązaniu stosunku pracy

Jakub Janik
Autor jest doktorantem w Katedrze Prawa Pracy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.
Abstrakt

Niniejsze opracowanie zostało poświęcone omówieniu mechanizmu fikcji prawnej w regulacjach odnoszących się do rozwiązania stosunku pracy, a w szczególności dotyczącego: skutków tzw. transferu zakładu pracy na innego pracodawcę; uprawnień pracownika przywróconego do pracy; rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika; uprawnień pracownika w związku z powołaniem go na stanowisko.

Uwagi wstępne

Fikcja prawna to mechanizm o dużej tradycji, dość powszechnie występujący w systemach prawnych na całym świecie. Konstrukcja ta, pozwalająca na kształtowanie w określony sposób skutków prawnych danego stanu faktycznego1, wykorzystywana jest również na gruncie polskiego prawa pracy. Uwaga ta dotyczy zarówno uregulowań o charakterze historycznym, jak i obecnie obowiązującego ustawodawstwa. Fikcja znajduje zastosowanie w wielu instytucjach dotyczących rozmaitych aspektów prawa pracy. Znaleźć ją można w przepisach regulujących m.in. nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy, czas pracy, pracowniczą odpowiedzialność porządkową czy urlopy pracownicze. Występują tam przejawy tzw. fikcji prawnej praktycznej, tj. ustanowionej mocą określonego przepisu prawnego2. Stanowi ona element treści normy prawnej i jako taka znajduje zastosowanie na gruncie danego stanu faktycznego. Odmienny charakter mają natomiast fikcje prawne o charakterze teoretycznym. Ich źródłem nie są konkretne przepisy, lecz zostały one ukształtowane w teorii prawa i mają zasięg bardziej ogólny, oderwany od bezpośredniej regulacji prawnej3.

Mechanizm fikcyjny odgrywa szczególną rolę w regulacjach dotyczących rozwiązania stosunku pracy. Występuje on w następujących przepisach Kodeksu pracy regulujących tę problematykę:

– w art. 231 § 4 KP, dotyczącym skutków tzw. transferu zakładu pracy na innego pracodawcę;

– w art. 48 § 2 KP i art. 57 § 4 KP, dotyczących uprawnień pracownika przywróconego do pracy;

– w art. 55 § 3 KP, dotyczącym rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika;

– w art. 683 KP, dotyczącym uprawnień pracownika w związku z powołaniem go na stanowisko.

Wszystkie wymienione wyżej przepisy opierają się na konstrukcji fikcji prawnej praktycznej. Aby ustalić, w jak szerokim zakresie posłużył się nią ustawodawca, konieczne jest poddanie analizie każdego z nich.

Zakres fikcji prawnych w przepisach o rozwiązaniu stosunku pracy

Zgodnie z normą zawartą w art. 231 § 1 KP w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, co do zasady, staje się on z mocy samego prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Sytuacja taka w języku prawniczym określana jest terminem „transferu”4. Wówczas następuje zmiana podmiotowa w stosunku pracy po stronie pracodawcy. Skutek ten występuje niezależnie także od woli pracowników oraz faktu podjęcia pracy u pracodawcy, który zakład przejął5. Co więcej, pracownicy przejmowanego zakładu nie mogą skutecznie sprzeciwić się zmianie pracodawcy6. W literaturze prawa pracy podkreśla się, że ratio legis omawianego przepisu jest stabilizacja sytuacji pracowników przejmowanych, a konkretniej: gwarancja zatrudnienia na tych samych warunkach7. Ustawodawca musiał jednak zdawać sobie sprawę, że tego rodzaju unormowanie pozostawałoby w sprzeczności z zasadą wolności pracy. Skoro pracownik zawarł umowę o pracę z jednym pracodawcą, to nie może być „zmuszany” do jej kontynuowania z innym8. Celem pełnej realizacji tej zasady w art. 231 § 4 zd. 1 KP zagwarantowano pracownikowi prawo rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia za 7-dniowym uprzedzeniem, w zawitym terminie 2 miesięcy od przejścia zakładu pracy. Jeżeli pracownik ze swojego uprawnienia skorzysta, wówczas zgodnie z normą art. 231 § 4 zd. 2 KP, za pomocą fikcji, przyjmuje się, że wywoła to dla niego skutki, które wiążą się z rozwiązaniem umowy za wypowiedzeniem przez pracodawcę.

Kwestia, czy w omawianym wypadku mamy do czynienia z zastosowaniem fikcji prawnej praktycznej w literaturze przedmiotu, nie budzi poważniejszych wątpliwości. Zdecydowana większość autorów reprezentuje właśnie pogląd o fikcyjnym charakterze omawianej konstrukcji9.

Wątpliwości budzi natomiast [...]