Abstrakt

W niniejszym opracowaniu przeprowadzono próbę przeanalizowania ewentualnych skutków wystawienia przez pracownika weksla własnego (w tym weksla in blanco) na zabezpieczenie roszczeń ze stosunku pracy przysługujących pracodawcy. Zaprezentowano również wnioski de lege ferenda, które w ocenie autora rozwiązałyby problem stosowania weksli w prawie pracy.

Uwagi wstępne

W doktrynie prawa pracy koncentrowano się w przeważającej mierze na ocenie legalności zastosowania zabezpieczenia wekslowego do roszczeń ze stosunku pracy¹. W niniejszym artykule, poza kilkoma uwagami, ta materia nie będzie poruszana. Przyjmując tezę o niedopuszczalności zabezpieczenia wekslowego, skoncentruję się na określeniu właściwych konsekwencji prawnych takiego poglądu. Rozważania będą oparte na rozstrzygnięciu SN wyrażonym w wyroku z 26.1.2011 r.².

Wyrok SN z 26.1.2011 r.

W powyższym wyroku SN stwierdził, że przepisy i zasady prawa pracy wykluczają wystawienie weksla gwarancyjnego w celu zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy. Zdaniem SN takie weksle są z mocy prawa nieważne, a zarówno pracodawca, jak i nabywca nie mogą na ich podstawie dochodzić zaspokojenia.

Wyrok SN jest o tyle istotny, iż w uzasadnieniu stwierdzono: „Skład orzekający podtrzymuje ten kierunek wykładni SN zmierzający do zakończenia kontrowersji dotyczących legalności stosowania zabezpieczeń wekslowych roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika (…), podkreślając, że ani przepisy, ani zasady prawa pracy nie przewidują stosowania przepisów Prawa wekslowego do stosunku pracy”.

Komentując wyrok, można zauważyć, że SN zbadał dopuszczalność zastosowania zabezpieczenia wekslowego z punktu widzenia prawa pracy. Należy jednak zadać podstawowe pytanie: czy przepisy prawa pracy w ogóle mają zastosowanie do zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wynikających ze stosunku pracy?

Względnie konsekwentnie przyjmuje się, że decydującym kryterium wyodrębnienia prawa pracy jest przedmiot regulacji³. Przedmiotem zainteresowania indywidualnego prawa pracy są prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy jako stron zobowiązaniowego stosunku pracy. W związku z powyższym niewątpliwie przepisy prawa pracy regulują prawa i obowiązki oraz podstawy i zakres odpowiedzialności stron stosunku pracy, przedawnienie roszczeń czy ciężar dowodu wykazania okoliczności faktycznych, z których wywodzi się skutki prawne. W przypadku zatem gdy stwierdzimy, że ustanowienie zabezpieczenia roszczeń modyfikuje treść stosunku pracy, to trzeba uznać, że taka czynność wchodzi w zakres regulacji prawa pracy.

Uważam również, że przepisy prawa pracy muszą być interpretowane łącznie z regulacją procesu cywilnego⁴. Dla rozpatrywania spraw z zakresu prawa pracy Kodeks postępowania cywilnego przewiduje postępowanie odrębne (art. 459 KPC i nast.)⁵. Istotne odrębności przewiduje też ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych⁶, a zatem ewentualne zabezpieczenie powinniśmy ocenić jako wchodzące w zakres zainteresowania prawa pracy, również w przypadku gdy wyłącza lub modyfikuje zastosowanie przepisów procesu cywilnego właściwych dla tych spraw.

Stosując przedstawione powyżej kryteria, nie można abstrakcyjnie wykluczyć, iż ustanowienie zabezpieczenia roszczeń pracodawcy nie będzie podlegać regulacji przepisów prawa pracy (np. ustanowienie zabezpieczenia, które przyznaje pracodawcy wyłącznie pierwszeństwo w dochodzeniu roszczeń przed innymi wierzycielami pracownika oraz nie zmienia sytuacji procesowej stron stosunku pracy).

Analizując skutki zastosowania zabezpieczenia wekslowego, można zauważyć, że chociaż roszczenie wekslowe i roszczenie ze stosunku pracy dotyczą tej samej wierzytelności⁷, to zazwyczaj przedawnienie roszczenia ze stosunku pracy nastąpi przed przedawnieniem wekslowym. Może to nastąpić zarówno w przypadku weksla zupełnego⁸, jak i weksla in blanco⁹. Charakter przedawnienia zobowiązania wekslowego z weksla in blanco oraz związku z przedawnieniem wynikającym ze stosunku zabezpieczanego jest wyjątkowo sporny w doktrynie i orzecznictwie¹⁰. Wydaje się, że żadna z prezentowanych w doktrynie prawa wekslowego koncepcji nie wyłączy ryzyka rozejścia się terminów przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy i stosunku wekslowego.

Niewątpliwie zabezpieczenie wekslowe modyfikuje zasady odpowiedzialności wynikające z prawa pracy, gdyż w przypadku indosowania weksla stosunek prawa wekslowego „odrywa” się od stosunku pracy, co też w radykalny sposób zmienia zasady materialnej odpowiedzialności pracowniczej. Z wyjątkami wskazanymi w art. 10, 16 ust. 2 czy 17 PrWekslU, w procesie cywilnym pracownik nie będzie mógł się powoływać wobec indosatariusza na ograniczenie czy wyłączenie jego odpowiedzialności zgodnie z regulacją prawa pracy.

Warto również zaznaczyć, że to dłużnik wnoszący zarzuty od nakazu zapłaty ponosi ciężar dowodu wykazania, iż weksel został uzupełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem (w przypadku weksla in blanco) bądź wykorzystany niezgodnie z zasadami określonymi przez strony (weksel zupełny)¹¹. Prowadzi to do zmiany w zakresie rozkładu ciężaru dowodu.

Analizując skutki zastosowania zabezpieczenia wekslowego, należy zauważyć, iż wystawienie weksla umożliwia (na wniosek zawarty w pozwie) skorzystanie z postępowania nakazowego. Zastosowanie przepisów regulujących postępowanie nakazowe jest z pewnością dla pozwanego pracownika [...]