Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autor szczegółowo omawia cechy wypadku zarówno w drodze do pracy, jak i z pracy oraz związane z tym świadczenia.
Uwagi wstępne
Zaistnienie wypadku w drodze do/z pracy ma istotne znaczenie dla ubezpieczonych. Osoba, która uległa takiemu wypadkowi, może bowiem uzyskać różnego rodzaju świadczenia na korzystniejszych warunkach. Dotyczy to zwłaszcza zasiłku chorobowego. Osoba taka łatwiej może też otrzymać prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, w razie jej śmieci zaś jej najbliżsi rentę rodzinną. Niemniej jednak określenie, kiedy zdarzył się wypadek w drodze do/z pracy, jest nadal częstym przedmiotem sporów.
Definicja wypadku
Definicję wypadku w drodze do pracy lub z pracy zawiera art. 57b ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych1. W myśl tego przepisu za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednak uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Ponadto za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, również drogę do miejsca lub z miejsca:
– innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
– zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
– zwykłego spożywania posiłków,
– odbywania nauki lub studiów.
Pojęcie drogi
W celu ustalenia, czy nieszczęśliwe zdarzenie było wypadkiem w drodze z/do pracy, istotne znaczenie ma określenie pojęcia drogi. Kwestia ta bywa często sporna w praktyce i wyjaśniana w orzecznictwie sądowym. Warto zauważyć, że zgodnie z wyrokiem SA w Lublinie z 9.6.1998 r.2:
1) istotą uznania zdarzenia za wypadek w drodze z pracy jest, aby pracownik wykonywał drogę z pracy do/z domu;
2) nie wystarcza – do uznania wypadku w drodze – wykonywanie drogi z pracy bez względu na miejsce docelowe tej drogi;
3) istotną przesłanką nie jest też opuszczenie miejsca pracy po jej zakończeniu, ale opuszczenie tego miejsca w celu udania się do domu.
Podobnie stwierdził SA w Rzeszowie w wyroku z 28.10.1993 r.3, podnosząc, że droga do pracy rozpoczyna się w miejscu zamieszkania z chwilą wyjścia z domu, a kończy się z chwilą przybycia do miejsca świadczenia pracy. W zbliżony sposób wypowidział się SN w wyroku z 25.1.1980 r.4 Stwierdził, że pracownik rozpoczyna drogę do pracy po przekroczeniu progu swego mieszkania, co w przypadku zamieszkiwania w budynku jednomieszkaniowym oznacza przekroczenie progu domu. Analogicznie uznać należy, że wypadek, któremu wracający z pracy pracownik uległ na klatce schodowej budynku wielomieszkaniowego, przed wejściem do własnego mieszkania, jest wypadkiem w drodze z pracy do domu5. Jeżeli zatem pracownik mieszka w bloku lub kamienicy, to jego droga z pracy zakończy się dopiero, gdy wejdzie do swego mieszkania.
Rozbieżne było jednak stanowisko orzecznictwa w zakresie tzw. obejścia domu. Stwierdzono bowiem, że jeśli dom ma tzw. obejście, to droga z pracy kończy się po wejściu na teren posesji6. Później SN wypowiadał się jednak odmiennie, stwierdzając, że pracownik po opuszczeniu własnego domu w celu udania się bezpośrednio do pracy znajduje się już w drodze do pracy, niezależnie od tego, czy droga ta prowadzi przez jego nieruchomość, czy też jest drogą publiczną7. Pogląd ten jest, moim zdaniem, bardziej uzasadniony, gdyż abstrahuje od kwestii własności nieruchomości poszkodowanego pracownika, przez którą wiedzie jego trasa do/z pracy. Pozwala też na większy zakres ochrony ubezpieczeniowej. Jeżeli zatem do wypadku doszło nawet w tzw. obejściu budynku, po opuszczeniu domu (mieszkania), to będzie to wypadek w drodze do/z pracy, gdyż liczy się wejście lub wyjście z domu (mieszkania) pracownika. W praktyce może to oczywiście rodzić znaczne kontrowersje przy ustalaniu, czy do wypadku faktycznie doszło na terenie tzw. obejścia, czyli już w drodze do pracy, czy też w mieszkaniu pracownika. Są to jednak problemy dowodowe, które muszą być rozstrzygane w konkretnych okolicznościach sprawy.
Z kolei użyte w art. 57b EmRentyFUSU wyrażenie „miejsce zwykłego spożywania posiłków” można pojmować dwojako: jako punkt świadczący usługi gastronomiczne (restauracja, bar, stołówka) oraz jako miejsce, w którym poszkodowany zwyczajowo spożywał posiłki (np. prywatne mieszkanie, hotel robotniczy itp.). Z pewnością stanowi też drogę z pracy do domu udanie się na obiad (niekoniecznie do domu) w czasie regulaminowej przerwy przeznaczonej na spożycie posiłku. Droga powrotna będzie drogą z domu do pracy. Jeśli obowiązki pracownika zostały tak ukształtowane, że w jednym dniu odbywa on kilkakrotnie drogę z domu do pracy, ze względu na ustalone przerwy w pracy, to każdorazowo jest to droga do pracy8.
Zewnętrzna przyczyna
Wypadek w drodze do lub z pracy musi nastąpić wskutek przyczyny zewnętrznej. Brak jest wprawdzie ustawowej definicji przyczyny zewnętrznej wypadku. Powszechnie przyjmuje się jednak, że jest to [...]