Abstrakt
Niniejsze opracowanie jest recenzją książki pt. „Aktualne problemy zbiorowego prawa pracy w Polsce i w Niemczech” wydanej w 2012 r. w Toruniu pod red. prof. G. Goździewicza. Pozycja stanowi zbiór referatów wygłoszonych na międzynarodowej konferencji poświęconej aktualnym problemom zbiorowego prawa pracy w Polsce i w Niemczech, która odbyła się w Toruniu w dniach 31.5–1.6.2012 r.
W recenzji omówiono najważniejsze wątki przewijające się przez całą publikację, przy odwołaniu się do poglądów poszczególnych autorów.
Uwagi wstępne
Recenzja zbioru referatów na konferencję międzynarodową jest karkołomnym zadaniem, tym bardziej jeżeli ich autorami są należący do najwybitniejszych w Polsce teoretycy zbiorowego prawa pracy (w kolejności prezentowanych referatów: M. Seweryński, L. Florek, G. Goździewicz, Z. Hajn, J. Piątkowski, J. Stelina, B. Cudowski, W. Sanetra), natomiast ze strony niemieckiej oprócz profesorów wyższych uczelni (O. Ernst Kempen, R. Wank, W. Hromadka, M. Franzen) również przedstawiciele praktyki (G. Schmidt-Rolfes, M. Fritz, H. Schliemann), którzy podchodzą do omawianych problemów w trochę inny sposób1. Dlatego też do celów niniejszej recenzji musiałem przyjąć pewną konwencję. Uważam, że dla większości polskich Czytelników ciekawsza, ze względu na jej praktyczne znaczenie, będzie problematyka krajowa. Ponadto jako autor nie do końca czuję się kompetentny do omawiania stanu prawnego obowiązującego w innym kraju. Dlatego też osią niniejszej recenzji uczyniłem instytucje polskiego prawa pracy skonfrontowane z niemieckimi regulacjami stosunków przemysłowych.
Na początku należy złożyć wyrazy najwyższego uznania redaktorowi omawianej publikacji, a równocześnie głównemu organizatorowi konferencji, która odbyła się w Toruniu w dniach 31.5–1.6.2012 r., prof. dr. hab. G. Goździewiczowi, gdyż udało mu się zebrać w jednym miejscu grono tak znamienitych, wymienionych wyżej autorów, których opracowania stanowią bardzo ciekawe, a co równie ważne, kompleksowe omówienie problematyki zbiorowego prawa pracy początku II dekady XXI w. Osobom, które może stosunkowo niedawno interesują się tą problematyką, pragnę zwrócić uwagę, że prof. G. Goździewicz już od wielu lat propaguje wiedzę na temat zbiorowego prawa pracy w podobnej formie, gdyż pod jego redakcją wydane zostały w przeszłości również inne zbiorowe publikacje, takie jak: Zbiorowe prawo pracy w społecznej gospodarce rynkowej2, Reprezentacja praw i interesów pracowniczych3 czy Arbitraż i mediacja w prawie pracy4, w których swoje poglądy prezentowali wybitni przedstawiciele nie tylko polskiej doktryny prawa pracy5.
Uniwersalny charakter publikacji
Na wstępie należy wskazać na uniwersalny charakter tej publikacji, w związku z czym jej odbiorcą może być, moim zdaniem, bardzo szerokie grono Czytelników, których podzieliłbym na trzy grupy. I tak, książka ta powinna zainteresować osoby zaczynające dopiero swoją „przygodę” ze zbiorowym prawem pracy, a więc np. studentów, aplikantów czy też osoby pracujące w działach personalnych, dla których poza oceną aktualnego stanu prawnego obowiązującego w Polsce i w Niemczech ciekawy może być wątek historyczny oraz międzynarodowy6 wyjaśniający genezę treści poszczególnych uregulowań7. Drugą grupę adresatów mogą stanowić osoby, które na co dzień zajmują się zbiorowym prawem pracy i to zarówno od strony teoretycznej (a więc pracownicy wyższych uczelni), jak i praktycznej (pracownicy działów personalnych, radcowie prawni i adwokaci obsługujący pracodawców, sędziowie i przedstawiciele pracowników działający zarówno w strukturach związkowych, jak i pozazwiązkowych), którzy mogą poznać poglądy czołowych teoretyków na aktualne problemy tej gałęzi prawa. Trzecią grupą zainteresowanych powinni być parlamentarzyści i przedstawiciele organów władzy, którzy mogliby zawarte przemyślenia wykorzystać w procesie legislacyjnym, zwłaszcza że większość polskich autorów nie ogranicza się tylko do analizy historycznej i stanu aktualnego ustawodawstwa, ale również prezentuje postulaty de lege ferenda, często wskazując na propozycje uregulowań zawartych w projekcie Kodeksu Zbiorowego Prawa Pracy (w tym miejscu należy zwłaszcza wskazać na pierwsze opracowanie prof. M. Seweryńskiego, który jako Przewodniczący Komisji ds. Reformy Prawa Pracy jest najlepiej predysponowany do zaprezentowania założeń przygotowanych przez Komisję dokumentów i uzasadnienia celowości wydania dwóch kodeksów8). Projekt ten jest niewątpliwie ciekawym punktem wyjścia do dyskusji na temat przyszłości zbiorowego prawa pracy, niemniej, na co należy zwrócić uwagę, również wśród jego autorów istnieje sceptycyzm, czy w obecnych uwarunkowaniach zostanie on wprowadzony na ścieżkę legislacyjną9. Ta grupa odbiorców powinna również zwrócić uwagę na rozważania dotyczące niemieckiego ustawodawstwa pracy i praktyki jego stosowania, co mogłoby być przydatne w pracach nad nowelizacją tej gałęzi prawa w naszym kraju.
Zakres przedmiotowego pojęcia zbiorowego prawa pracy
Z punktu widzenia teoretycznoprawnego niezwykle ciekawe są rozważania profesorów: M. Seweryńskiego i L. Florka na temat zakresu przedmiotowego pojęcia zbiorowego prawa pracy10. I tak, bardzo szeroką definicję tego pojęcia prezentuje M. Seweryński, który zalicza do niego następujące typy stosunków prawnych:
– pracownicy – pracodawca,
– pracownicy – organizacja pracodawców,
– pracownicy – organizacja pracowników,
– organizacja pracowników (lub inny podmiot ich reprezentujący, np. rada pracowników) – pracodawca,
– organizacja pracowników – organizacja pracodawców,
– organizacja pracowników – organizacja pracowników,
– organizacja pracodawców – organizacja pracodawców,
– organ publiczny – organizacja pracowników lub organizacja pracodawców.
Autor ten definiując pojęcie zbiorowego prawa pracy w opozycji do indywidualnego prawa pracy – wskazuje na różnice nie tylko przedmiotowe, podmiotowe, ale także w zakresie samych zasad, co może uzasadniać wydzielenie tej gałęzi prawa11. Omówienie to ma w tle także ciekawy aspekt prawnoporównawczy, gdyż wskazuje na różne rozumienie tych pojęć na gruncie ustawodawstwa innych państw, w tym również pozaeuropejskich.
Relacje związków zawodowych i pracodawców
Mimo tak szeroko zarysowanego zakresu przedmiotowego pojęcia zbiorowego prawa pracy książka w głównej mierze skupia się na relacjach związków zawodowych i pracodawców12. Częściowe wyjaśnienie dla takiego podejścia znajdujemy w opracowaniu L. Florka, który na podstawie Konstytucji wskazuje, że na pojęcie „demokratyczny model zbiorowych stosunków pracy” składa się prawo zrzeszania się w związki zawodowe, układy zbiorowe pracy i prawo do strajku, a pośrednio prawo prowadzenia sporów zbiorowych. Wszystkie te instytucje można objąć jedną nazwą – wolności związkowe. Takie podejście sprawia jednak, że [...]