Abstrakt

W niniejszym opracowaniu autor omawia rolę, jaką zasada ekwiwalentności ekonomicznej i racjonalności żądań odgrywa w przypadku zaistnienia sporu zbiorowego. Jest to o tyle istotne, że charakter prawny tej zasady w literaturze jest sporny.

Z uwagi na brak stosownej regulacji w tym zakresie obejmującej cały spór zbiorowy oraz szerszej konstatacji doktryny prawa pracy wskazanej tematyce poświęcono niniejsze opracowanie.

Uwagi wstępne

W sporze zbiorowym ścierają się wzajemne, szeroko rozumiane, interesy pracodawcy i pracowników, które z reguły mają podłoże ekonomiczne, sprowadzające się do korzystniejszych regulacji płacowych na rzecz pracowników. Walka o poprawę sytuacji materialnej nie może mieć jednak charakteru żywiołowego i musi opierać się na pewnych standardach, zasadach postępowania, które powinny dotyczyć całego procesu rozwiązywania sporu zbiorowego. Taką regułą postępowania strony wszczynającej i prowadzącej spór zbiorowy, a zatem związku zawodowego, ma być zasada ekwiwalentności ekonomicznej i racjonalności żądań. Niestety ustawa z 23.6.1991 r. rozwiązywaniu sporów zbiorowych¹ zasady tej, jako reguły postępowania dotyczącej całego sporu zbiorowego, nie wprowadza.

Charakterystyka zasady

Wszelkie spory społeczne, w tym również te powstałe między zbiorowością pracowniczą a pracodawcą (spory zbiorowe), powinny kierować się zwykłą ludzką uczciwością, przyzwoitością, prawdomównością, brakiem oszustwa czy wykorzystaniem słabości drugiej strony, a także niewyrządzaniem jej niepotrzebnej i często niepowetowanej szkody. Dlatego nie ulega żadnej wątpliwości, że strona wszczynająca spór zbiorowy powinna kierować się szeroko rozumianą ekwiwalentnością ekonomiczną i racjonalnością żądań. Można to także ująć inaczej, a mianowicie, że jest to klauzula rozsądku nakazująca organizatorom sporu zbiorowego racjonalne i pozytywne myślenie. Zasada współmierności żądań do strat w literaturze określana jest także mianem adekwatności socjalnej². Nosi ona również nazwę zasady racjonalności, ekwiwalentności lub proporcjonalności. Została zapoczątkowana w Niemczech³ i obowiązuje również w innych krajach⁴, np. w Danii, Holandii i Austrii⁵.

Na gruncie polskiego prawa pracy charakter prawny prezentowanej zasady jest w literaturze sporny, różnie rozumiany, a ponadto odnosi się go wyłącznie do instytucji strajku. Według M. Kurzynogi⁶ (która w sposób szeroki zaprezentowała poglądy doktryny) można wyprowadzić trzy stanowiska doktryny w tym zakresie. I tak, zdaniem G. Bieńka⁷, który swój pogląd wyraził już wiele lat temu, przypisanie organizatorowi strajku odpowiedzialności za naruszanie tej zasady jest niemożliwe z uwagi na trudności dowodowe. Ponadto ogłoszenie strajku jest uzależnione od zgody większości pracowników, której uzyskanie upoważnia związek zawodowy do wszczęcia tej akcji, niezależnie od jej negatywnych następstw. Tym samym – rozwijając pogląd tego Autora – można uznać, że zgoda pracowników jest niezależna od negatywnych skutków strajku.

Przeciwne stanowisko w tej materii zajmuje B. Wagner⁸. Uznaje ona, że należy odróżnić zgodę na ogłoszenie strajku od zgody na rozmiar szkód⁹. Autorka ta zwraca uwagę także na fakt, że czynnikiem wpływającym na rozmiar strat jest czas trwania akcji strajkowej, który w momencie ogłoszenia strajku nie jest znany. Nie wyklucza jednak możliwości postawienia organizatorom strajku zarzutu naruszenia omawianej zasady. Wskazują na nią racje wyrażone w art. 17 ust. 3 SporyZbiorU oraz względy wychowawcze i społeczne.

Podobnego zdania są K.W. Baran i A.M. Świątkowski. Otóż A.M. Świątkowski¹⁰ wyraża pogląd, że zasada ta sprzeciwia się organizowaniu strajków, w przypadku gdy akcja ta może spowodować zagrożenie dla dobra wyższej wartości aniżeli korzyści, które może ona przynieść strajkującym. Przywołał tutaj wyrok SN z 27.11.1997 r.¹¹, w którym stwierdzono, że „forma strajku głodowego jest przez potencjalne zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika niewspółmierna do jego ewentualnych korzyści majątkowych wynikających z takiego strajku, a tym samym sprzeczna z art. 17 ust. 3 SporyZbiorU”. W wyroku tym SN uznaje, że w art. 17 SporyZbiorU została sformułowana ogólniejsza zasada współmierności żądań do strat spowodowanych strajkiem, której z reguły nie można jedynie zredukować do porównywania wartości pieniężnej strajkujących i strat oczekiwanych przez pracodawcę. Wspomniana współmierność, która przybiera prawną postać zasady proporcjonalności, ma również społeczny aspekt niematerialny. Z tego też względu zasada proporcjonalności obliguje organizatora strajku do dokonania oceny dóbr zagrożonych planowaną akcją protestacyjną i pozwala organom wymiaru sprawiedliwości wartościować podjęte decyzje, w tym wykorzystywane w trakcie strajku formy i metody jego przeprowadzenia.

Z kolei K.W. Baran¹² uznał, że: „Przy podejmowaniu decyzji o ogłoszeniu strajku podmiot reprezentujący interesy pracowników powinien brać pod uwagę wszelkie okoliczności związane z żądaniami, a zwłaszcza ich współmierność do strat wynikających ze strajku”.

Jeszcze inne stanowisko przedstawił B. Cudowski¹³, który stwierdził, że zasada ta ma charakter postulatywny, ponieważ związek zawodowy powinien rozważyć problem strat związanych ze strajkiem i tym samym zakwestionował możliwość postawienia zarzutu naruszenia SporyZbiorU jej organizatorom.

Przechodząc do analizy postawionego problemu, należy wyraźnie wskazać, że w SporyZbiorU zagadnienie ekwiwalentności żądań w sporze zbiorowym, jako całości sporu [...]