Abstrakt

Istota zatrudnienia osoby zarządzającej szkołą ma wielopłaszczyznowy charakter. W niniejszym opracowaniu autor podejmuje próbę zilustrowania sytuacji prawnej dyrektora szkoły, przy uwzględnieniu odmiennych i złożonych właściwości przypisanych jego pracy.

Wprowadzenie

Regulacja prawna jest wprawdzie wyrażona ścisłą i logiczną metodą porządkującą, jednak nie można pominąć, że jej przedmiotem są relacje społeczno-ekonomiczne. Zestawienie to nie jest bez znaczenia przy odczytywaniu tekstu normatywnego. Zważywszy na sposób przekazu prawnego, zrozumiałe jest, że prawo za punkt odniesienia obiera wzorce uniwersalne. Różnorodność sytuacji faktycznych oraz uwarunkowań deformuje jednak abstrakcyjne i idealne modele. Z jednej strony urozmaica to jednolity kształt rzeczy, z drugiej nie można pominąć, że nadmierne odstępstwo od obranego paradygmatu rozmywa zwartość konstrukcji. W ostateczności może prowadzić do zakwestionowania przynależności przedmiotu regulacji względem podstawowego zespołu wyznaczonego uznanymi cechami charakterystycznymi. Z kolei przy nieznacznych różnicach pojawia się pytanie o odpowiednie powielanie przewidzianych dla wzorca rozwiązań.

Ustawa z 26.1.1982 r. - Karta Nauczyciela¹ w korzystny sposób stabilizuje zatrudnienie nauczycieli. Jednostką zatrudniającą nauczycieli jest szkoła, którą kieruje dyrektor. Jego status prawny nie jest klarowny. Zestawienie przypisanych mu funkcji zarządczych i edukacyjnych sprawia, że problematyczne jest stosowanie wobec dyrektora szkoły całości przepisów gwarancyjnych przewidzianych w KN. Jest również jasne, że pozycja ustrojowa dyrektora szkoły wprowadza do jego zatrudnienia pracowniczego istotne odmienności. Nie można jednak pominąć, że dyrektor szkoły pozostaje nauczycielem. Oznacza to, że rodzaj wykonywanej przez niego pracy ma charakter ekstensywny i dychotomiczny.

Regulacja prawna zatrudnienia dyrektora szkoły

Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie oświaty² szkołą kieruje nauczyciel mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora. W ust. 2 tego artykułu przewidziano, że szkołą może również kierować osoba niebędąca nauczycielem, powołana na stanowisko dyrektora przez organ prowadzący, po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Wskazane unormowanie skłania do przyjęcia, że kategoria „dyrektor szkoły” charakteryzuje się daleko idącą dyferencjacją. Oczywiste jest, że posiadanie przez zarządzającego szkołą jednocześnie statusu nauczyciela kieruje uwagę na KN. Systematyka art. 36 SysOśU, zważywszy również na treść KN, pozwala na przyjęcie, że zatrudnienie na stanowisku dyrektora szkoły osoby niebędącej nauczycielem jest rozwiązaniem wyjątkowym. Uzasadnia to skoncentrowanie się na zdiagnozowaniu sytuacji prawnej dyrektora – nauczyciela.

Zgodnie z art. 36a ust. 2 SysOśU kandydata na dyrektora szkoły wyłania się co do zasady w drodze konkursu. Powierzenie stanowiska dyrektora jest limitowane czasowo – na 5 lat szkolnych, a w uzasadnionych przypadkach na okres krótszy, do 1 roku szkolnego (art. 36 ust. 13 SysOśU). Oznacza to, że status dyrektora szkoły ma charakter kadencyjny, przy czym przepisy prawa explicite nie przesądzają o trwałości stosunku pracy dyrektora, będącego równocześnie nauczycielem. Wniosek taki należy wyprowadzić z art. 38 ust. 1 SysOśU, który statuuje jedynie przesłanki odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego.

Trafność powyższej tezy ilustruje również analiza KN. Pragmatyka ta nie reglamentuje sytuacji prawnej dyrektora szkoły, z wyjątkiem czasu pracy i urlopu uzupełniającego. Zgodnie z art. 42 ust. 6 dyrektorowi szkoły obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć w zależności od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy lub zwalnia się go od obowiązku realizacji zajęć. O obniżeniu lub zwolnieniu z obowiązku prowadzenia zajęć decyduje organ prowadzący szkołę. Konstrukcja ta pozwala na przyjęcie, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły nie dekomponuje nauczycielskiego statusu pracownika. Oznacza jedynie tyle, że ze względów funkcjonalnych zachodzi konieczność ograniczenia aktywności edukacyjnej nauczyciela. Podobnie należy odczytywać uregulowanie zawarte w art. 66 ust. 1 KN. Dyrektor szkoły posiada identyczne prawo do urlopu uzupełniającego, przy czym specyfika jego pracy skłoniła prawodawcę do rozszerzenia katalogu przesłanek uprawniających do uzyskania tego świadczenia. Analogiczne wnioski płyną z lektury art. 83 ust. 1 KN. Dyrektor szkoły, tak samo jak nauczyciel, może zostać zawieszony w pełnieniu obowiązków nauczyciela.

Obowiązujące przepisy nie dają podstaw do postawienia tezy, że powierzenie stanowiska dyrektora skutkuje osłabieniem jego statusu nauczycielskiego. Wydaje się, że relacje zachodzące w ramach powierzonej funkcji zarządczej są niezależne od tych, które kształtują pracę nauczyciela. Oznacza to, że epizodyczny charakter powierzenia stanowiska dyrektora nie modyfikuje podstawowej więzi prawnej łączącej szkołę i nauczyciela. Można dostrzec, że pełnienie obowiązków dyrektora jedynie w nieznacznym i limitowanym przepisami stopniu modyfikuje prawa i obowiązki zatrudnionego jako nauczyciela. W rezultacie regulacja odnosząca się do powierzenia stanowiska dyrektora szkoły jest ambiwalentna względem pozycji prawnej zatrudnionego. Ma wyłącznie charakter organizacyjny i ustrojowy, nie pozostaje w relacji interferencyjnej ze statusem prawnym nauczyciela. Modeluje jedynie funkcjonalnie realizację obowiązków pracowniczych, przesuwając w ujęciu czasowym i ilościowym punkt ciężkości z czynności dydaktycznych na zarządcze. Zmiana ta jednak nie pozbawia zatrudnionego uprawnień wynikających z KN. Konstatacja ta pozostaje w opozycji do poglądu o dopuszczalność modyfikowania nauczycielskiego statusu dyrektora szkoły.

Charakter prawny powierzenia stanowiska dyrektora szkoły

Charakter prawny powierzenia stanowiska dyrektora szkoły nie jest jednolicie postrzegany. Nie jest jasne zarówno to, czy czynność ta należy do sfery prawa pracy, czy też prawa administracyjnego, jak i problematyczne jest, czy powierzenie stanowiska samoistnie kreuje stosunek pracy, czy też nawiązanie zatrudnienia pracowniczego dyrektora jest regulowane odrębnymi przepisami. W orzecznictwie sądów administracyjnych i doktrynie prawa administracyjnego za ugruntowany należy uznać pogląd, że [...]