Abstrakt

Składki na ubezpieczenie społeczne stanowią istotny element obecnego systemu ubezpieczeń społecznych. Odgrywają decydującą rolę przy ustalaniu wymiaru świadczeń ubezpieczeniowych. Cechują się także sprecyzowanym zakresem oddziaływania i problematyką o złożonej genezie.

W prezentowanym artykule – który został podzielony na dwie części – rozważania autora koncentrują się na zagadnieniu składki na społeczne ubezpieczenie wypadkowe. W poprzednim numerze, na wstępie, syntetycznie zostało omówione ubezpieczenie wypadkowe, jako że ma ono znaczenie dla podejmowanego tematu¹. Następnie przedstawiono ogólnie pojęcie składki ubezpieczeniowej oraz rys historyczny kształtowania się składki wypadkowej. W bieżącym numerze zostaną omówione zasady ustalania stopy procentowej składki wypadkowej, sankcje prawne mające na celu dyscyplinowanie płatników składek w zakresie ich obowiązków, oraz rola, jaką na tle środków prewencji wypadkowej ma odgrywać składka w zapobieganiu występowania wypadków przy pracy.

Zasady różnicowania składki na ubezpieczenie wypadkowe – ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych²

Obecnie obowiązująca konstrukcja prawna ubezpieczenia wypadkowego przewiduje zryczałtowaną lub zindywidualizowaną (art. 28 ust. 1 WypadkiU) stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe, w zależności od liczby osób zgłoszonych przez płatnika do ubezpieczenia wypadkowego. Stopa zryczałtowana dotyczy płatników zgłaszających nie więcej niż 9 ubezpieczonych oraz niepodlegających wpisowi do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON). Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla tych płatników została ustalona na stałym poziomie (nie podlega różnicowaniu) i wynosi 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grupy działalności. W odniesieniu do płatników zgłaszających do ubezpie­czenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych stopa procentowa składki jest zróżnicowana, przy czym proces różnicowania składki został przeprowadzony przez ustawodawcę dwuetapowo: na poziomie grup działalności (I etap) oraz na poziomie płatnika składek (II etap)³. W pierwszym etapie obejmującym okres od 1.1.2003 r. do 31.3.2006 r. różnicowanie składki odbywało się jedynie na poziomie grupy działalności, do której płatnik należał. Od 1.4.2006 r. różnicowanie składki odbywa się dodatkowo na poziomie płatnika składek. Na tym etapie stopa procentowa składki jest ustalana przez ZUS jako iloczyn stopy procentowej składki określonej dla grupy działalności, do której został zakwalifikowany płatnik, oraz wskaźnika korygującego ustalanego indywidualnie dla każdego płatnika.

Ustalenie grupy działalności płatnika składek zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych uzależnione jest od dnia zgłoszenia płatnika w ZUS. Jeżeli zgłoszenie to nastąpiło w poprzednim roku kalendarzowym, wówczas płatnik składek należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD⁴ ujętego 31 grudnia poprzedniego roku w rejestrze REGON. Natomiast płatnik składek zgłoszony w ZUS w okresie od 1 stycznia danego roku do 31 marca następnego roku, należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu, od którego płatnik ten został zgłoszony w ZUS (art. 29 ust. 1 i 2 WypadkiU).

Stosownie do art. 30 WypadkiU, stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe dla danej grupy działalności ustala się w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla tej grupy. Kategorię ryzyka dla grupy działalności ustala się zaś w zależności od ryzyka określonego wskaźnikami częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych⁵ i ciężkich⁶, stwierdzonych chorób zawodowych⁷ oraz zatrudnionych w warunkach zagrożenia⁸. Wskaźniki częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem oraz poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych i ciężkich są obliczane w przeliczeniu na umowną liczbę 1000 pracujących i ustalane odrębnie za pełny rok kalendarzowy dla grup działalności. Analogicznie oblicza się wskaźniki częstości zatrudnionych w warunkach zagrożenia i stwierdzonych chorób zawodowych, przy czym przyjmuje się tu umowną liczbę 1000 zatrudnionych (a nie pracujących). Kategorię ryzyka dla danej grupy działalności ustala się na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego za ostatnie 3 lata kalendarzowe, dostępne 31 stycznia danego roku, na okres nie dłuższy niż 3 lata składkowe.

Zgodnie z treścią art. 28 ust. 2 WypadkiU, stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych ustala ZUS jako iloczyn stopy procentowej składki określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik składek, i wskaźnika korygującego ustalonego dla płatnika składek. Wskaźnik korygujący uzależniony jest od indywidualnej kategorii ryzyka danego płatnika, a ustala się go na podstawie danych dotyczących liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich oraz zatrudnionych w warunkach zagrożenia, przekazywanych przez płatnika składek za 3 ostatnie lata kalendarzowe do ZUS na formularzu ZUS IWA do 31 stycznia danego roku za poprzedni rok kalendarzowy⁹. Jeżeli płatnik nie ma obowiązku przekazywania do ZUS ww. informacji, wówczas jego stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi tyle, ile stopa procentowa określona dla grupy działalności, do której należy (art. 33 ust. 1 WypadkiU). W sytuacji gdy płatnik składek nie podlega wpisowi do rejestru REGON, jego stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności (art. 33 ust. 2 WypadkiU).

Sankcje prawne wobec płatnika składek

W WypadkiU występują uregulowania mające na celu dyscyplinowanie płatników składek. Stosownie do treści art. 34 ust. 1 WypadkiU, w przypadku gdy płatnik składek nie przekaże lub przekaże niepoprawne dane zawarte w formularzu ZUS IWA, co spowoduje [...]