Abstrakt

Podległość pracownika wobec pracodawcy dotyczy również miejsca wykonywania pracy. Podporządkowanie pracownicze powoduje zatem, że podmiot zatrudniający, w drodze jednostronnych decyzji, może dokonywać istotnych zmian miejsca, w którym pracownik ma obowiązek świadczenia pracy. Niniejsze opracowanie zostało poświęcone omówieniu tych mechanizmów.

Uwagi wprowadzające

Zgodnie z art. 22 § 1 KP, stosunek pracy jest stosunkiem o charakterze dwustronnie zobowiązującym łączącym pracownika z pracodawcą, w ramach którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania go za wynagrodzeniem. W powszechnej opinii formułowanej zarówno w doktrynie prawa pracy¹, jak i w orzecznictwie sądowym², podporządkowanie jest uznawane za najważniejszą, najbardziej podstawową (wręcz konstrukcyjną, kategorialną) cechę stosunku pracy, odróżniającą go od innych stosunków zatrudnienia (w tym zwłaszcza tych o charakterze cywilnoprawnym). Również w innych krajach, zwłaszcza na kontynencie europejskim, pracownicze podporządkowanie uważa się za fundamentalny (kluczowy) element stosunku pracy³.

Jednym z istotnych aspektów podporządkowania pracownika wobec pracodawcy jest jego zależność w sferze miejsca świadczenia pracy. Zasadą jest, iż miejsce wykonywania pracy strony określają w treści umowy o pracę (art. 29 § 1 pkt 1 KP). Nie pozbawia to jednak pracodawcy możliwości jednostronnego kształtowania miejsca pracy w ramach przysługujących mu kompetencji kierowniczych. Zgodnie z art. 22 § 1 KP, pracodawca ma zagwarantowane uprawnienia w zakresie wyznaczania pracownikowi miejsca świadczenia pracy. Mają one istotne znaczenie z punktu widzenia efektywności procesu pracy oraz wpływają na ograniczenie ryzyka pracodawcy w kontekście nieprzydatności pracy postawionej do jego dyspozycji przez pracownika.

Pojęcie miejsca pracy

Ani Kodeks pracy, ani też inne przepisy prawa pracy nie definiują terminu „miejsce pracy”. Najogólniej można by rzec, iż miejscem pracy jest każde miejsce, gdzie pracownik jest obowiązany znajdować się w dyspozycji pracodawcy⁴. Zgodnie z art. 128 KP, czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy „w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy”. Z przypisu tego wynika, że miejscem realizacji zobowiązania po stronie pracownika jest zakład pracy należący do pracodawcy bądź też każde inne miejsce wyznaczone przez podmiot zatrudniający do wykonania zadań zleconych pracownikowi w ramach danego stosunku pracy. Przedstawione tu unormowanie wprowadza rozróżnienie pomiędzy miejscem stałego świadczenia pracy a miejscem wyznaczonym do wykonywania poszczególnych czynności przez pracownika⁵. W tym pierwszym znaczeniu terminu „miejsce pracy” używa się w art. 29 § 1 pkt 1 KP, który określając treść umowy o pracę, wskazuje, w szczególności, na „miejsce wykonywania pracy”. Chodzi o taką jednostkę przestrzeni, w której pracownik stale (z reguły) rozpoczyna i kończy codzienną pracę⁶. Zgodnie z wyrokiem SN z 1.4.1985 r., pod pojęciem miejsca pracy rozumie się bądź stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź pewien oznaczony obszar, strefę określoną granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy. „Miejsce pracy” nie musi być wyposażone w zaplecze socjalne, kadrowe i techniczne. Należy bowiem odróżnić „miejsce pracy” pracownika od „siedziby zakładu pracy”⁷. Z kolei mówiąc o „miejscu wyznaczonym do wykonywania poszczególnych czynności przez pracownika” należy mieć na myśli każde miejsce wskazane przez pracodawcę w ramach jego uprawnień kierowniczych (np. w drodze polecenia wyjazdu służbowego), które umożliwia realizację treści i celu stosunku pracy⁸.

Z art. 29 § 1 pkt 1 KP można wnioskować, że „miejsce wykonywania pracy” stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę, który nie jest jednak jej essentialia negotii⁹. W cytowanym wyżej wyroku z 1.4.1985 r. SN stwierdził, iż ten element umowy, jako obustronnie uzgodniony, objęty jest „ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez któregokolwiek z kontrahentów umowy”. Strony zawierające umowę o pracę mają dużą swobodę w ustalaniu miejsca pracy. Muszą jednak pamiętać, aby sposób określenia miejsca pracy był powiązany z rodzajem pracy świadczonej przez pracownika¹⁰. Może być ono ustalone w sposób stały bądź też jako miejsce o charakterze zmiennym. W pierwszym przypadku najczęściej mamy do czynienia ze wskazaniem konkretnego adresu siedziby pracodawcy lub innych należących do niego jednostek organizacyjnych (zakładów, oddziałów czy filii) położonych w tej samej lub innej miejscowości¹¹. Ponadto dopuszcza się [...]